tag:blogger.com,1999:blog-19226060283072146322024-03-14T08:31:33.342+05:30गुणवत्ता और गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली पर जानकारीसम्पादक - केशव राम सिंघल, अजमेर, भारत.Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.comBlogger138125tag:blogger.com,1999:blog-1922606028307214632.post-22483796186430095102024-03-03T16:37:00.004+05:302024-03-04T12:39:55.305+05:30नए आईएसओ अध्यक्ष का दृष्टिकोण <p><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 10.5pt;"><b>नए आईएसओ अध्यक्ष का दृष्टिकोण: नवाचार और सहयोग के माध्यम
से वैश्विक प्रभाव को बढ़ाना</b></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;">======= <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;">कोरिया के रहने वाले डॉ. सुंग ह्वान चो ने जनवरी 2024
में दो साल के कार्यकाल के लिए आईएसओ अध्यक्ष का कार्यभार सम्भाला। डॉ. चो ने अपने
प्रारंभिक भाषण में, उन्होंने वैश्विक चुनौतियों से निपटने और सहयोग को बढ़ावा देने
के </span><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14px;">लिए</span><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 10.5pt;"> आईएसओ की महत्वपूर्ण भूमिका के बारे में अपने दृष्टिकोण को साझा किया।</span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEjQ_5pghszs260bL_vc_bt1PBfP3xUdQgluWFdgrgbvwkH9zs4a9eLfp4fpsuIjYGeh-NxP4CylWHgdtHsOo4DePn46D9i5U-FE8Y_L82JKConCpyOr_nb5O6b_IAElsN_0ul30ZJ-0xPENYMrkQcN84Od_abn-GZCBQdRcCvzFK7uYn9TxQ_-I36w4iiM" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="" data-original-height="1155" data-original-width="1080" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEjQ_5pghszs260bL_vc_bt1PBfP3xUdQgluWFdgrgbvwkH9zs4a9eLfp4fpsuIjYGeh-NxP4CylWHgdtHsOo4DePn46D9i5U-FE8Y_L82JKConCpyOr_nb5O6b_IAElsN_0ul30ZJ-0xPENYMrkQcN84Od_abn-GZCBQdRcCvzFK7uYn9TxQ_-I36w4iiM" width="224" /></a></span></div><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><br /></span><p></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14px;"><b><br /></b></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14px;"><b><br /></b></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14px;"><b><br /></b></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14px;"><b><br /></b></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14px;"><b><br /></b></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14px;"><b><br /></b></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14px;"><b><br /></b></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14px;"><b><br /></b></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 14px;"><b>पाँच</b></span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><b> प्रमुख स्तंभ</b><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;">डॉ. चो विभिन्न मुद्दों पर ध्यान केंद्रित करने की इच्छा
व्यक्त करते हैं, जिसमें पाँच प्रमुख स्तंभ शामिल हैं: (1) आईएसओ प्रशासन (ISO
Governance), (2) जलवायु-संरेखित अंतरराष्ट्रीय मानकों के प्रति प्रतिबद्धता, (3) सकारात्मक
सामाजिक परिवर्तन के लिए कृत्रिम बुद्धिमत्ता (एआई) के दुरुपयोग के खतरों का सम्बोधन,
(4) आईएसओ की कार्य योजना के माध्यम से विकासशील देशों की अधिक भागीदारी और<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>सशक्तिकरण, और (5) आईएसओ, व्यापार और उपभोक्ताओं
के बीच मजबूत पुल।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><b>मानकों के माध्यम से विश्वास और सहयोग का निर्माण</b><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;">डॉ. चो कहते हैं, "मानकों की विशेष भूमिका है जो
दुनिया को बेहतर भविष्य की ओर ले जाते हैं। मानकों की शक्ति स्पष्ट और दूरगामी है।
फिर भी, कई व्यवसायों और संगठनों के लिए, मानक अदृश्य होते हैं; वे हमारे चारों ओर
की हवा की तरह मौजूद होते हैं - अदृश्य लेकिन आवश्यक।"<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><b>वैश्विक चुनौतियों के प्रति सशक्त प्रतिक्रिया</b><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;">डॉ. चो ने जलवायु परिवर्तन और कृत्रिम बुद्धिमत्ता (एआई)
जैसी उभरती प्रौद्योगिकियों सहित प्रमुख वैश्विक चुनौतियों की पहचान की हैं, और आईएसओ
की प्रतिबद्धता को व्यक्त किया है कि इन चुनौतियों का सामना मजबूत शासन और जलवायु-संरेखित
मानकों के विकास के माध्यम से किया जाएगा।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;">आईएसओ मजबूत प्रशासन और मानकों के विकास के माध्यम से
जलवायु परिवर्तन और कृत्रिम बुद्धिमत्ता (एआई) जैसी उभरती प्रौद्योगिकियों को संबोधित
करने के लिए प्रतिबद्ध है।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><b>न्यायसंगत भागीदारी सुनिश्चित करना</b><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;">समावेशिता के महत्व को पहचानते हुए, डॉ चो विकासशील देशों
के लिए आईएसओ की कार्य योजना का समर्थन करते हैं, जिसका लक्ष्य क्षमता निर्माण और सहयोग
के माध्यम से मानकीकरण प्रक्रियाओं में उनकी प्रभावी भागीदारी को सशक्त बनाना है।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><b>हितधारकों के साथ संबंध मजबूत करना</b><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;">डॉ. चो दुनिया भर में आईएसओ, व्यवसायों, उपभोक्ताओं और
अन्य हितधारकों के बीच मजबूत पुल बनाने के महत्व को रेखांकित करते हैं। उन्होंने संचार
प्रयासों को बढ़ाने और आईएसओ की वैश्विक उपस्थिति का विस्तार करने की योजनाओं की रूपरेखा
तैयार की।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><b>रणनीतिक साझेदारी को बढ़ावा देना</b><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;">डॉ. चो मानक पारिस्थितिकी तंत्र में सामंजस्य और संरेखण
को बढ़ावा देने के लिए अंतरराष्ट्रीय संगठनों, नीति निर्माताओं और मानक निकायों के
साथ रणनीतिक साझेदारी के महत्व पर जोर देते हैं।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><b>मानक शिक्षा को बढ़ावा देना</b><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;">डॉ. चो सभी उम्र और पृष्ठभूमि के लोगों के बीच आईएसओ मानकों
के बारे में जागरूकता और समझ बढ़ाने के लिए एक व्यापक मानक शिक्षा प्रणाली की स्थापना
की वकालत करते हैं।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><b>अधिक चपलता (Agility) के लिए डिजिटल परिवर्तन</b><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;">अधिक चपलता के लिए डिजिटल परिवर्तन के महत्व पर प्रकाश
डालते हुए, डॉ. चो ने स्मार्ट (विशिष्ट, मापने योग्य, प्राप्त करने योग्य, प्रासंगिक
और समयबद्ध) परियोजनाओं जैसी पहल पर चर्चा करते हैं। इन परियोजनाओं, जैसे कि अंतरराष्ट्रीय
इलेक्ट्रोटेक्निकल कमीशन (आईईसी) के साथ सहयोग, का उद्देश्य अधिक अनुकूलनशीलता और समावेशिता
के लिए मानकों की बातचीत में क्रांतिकारी बदलाव लाना है। स्मार्ट दृष्टिकोण यह सुनिश्चित
करता है कि पहल अच्छी तरह से परिभाषित, प्राप्त करने योग्य और संगठनात्मक लक्ष्यों
के साथ संरेखित हो, जिससे आईएसओ के संचालन के भीतर नवाचार और दक्षता को बढ़ावा मिले।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><b>निष्कर्ष</b><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;">डॉ. सुंग ह्वान चो ने आईएसओ की प्रगति को आगे बढ़ाने के
लिए साझेदारी, सुरक्षा और नवाचार की प्रतिबद्धता के साथ अपना संदेश समाप्त किया। वे
सकारात्मक बदलाव, बेहतर, और अधिक न्यायसंगत दुनिया में योगदान के लिए आईएसओ के समर्पण
की पुष्टि करते हैं। मैं आईएसओ अध्यक्ष के रूप में उनके सफल कार्यकाल की कामना करता
हूँ। <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;">आईएसओ अध्यक्ष का मूल संदेश आईएसओ वेबसाइट पर पढ़ा जा
सकता है।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;">शुभकामनाएँ, <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10.5pt; mso-fareast-language: EN-IN;">केशव राम सिंघल <span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></p>Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1922606028307214632.post-57826828798583371352024-03-02T18:14:00.004+05:302024-03-02T18:14:35.799+05:30जलवायु परिवर्तन की तात्कालिकता को समझना <p><b>जलवायु परिवर्तन की तात्कालिकता को समझना</b></p><p>=======</p><p>जलवायु परिवर्तन (Climate change) अब भविष्य के लिए दूरगामी खतरा नहीं रह गया है; अब यह एक वास्तविकता है, जो राष्ट्रीय सीमाओं और सामाजिक-आर्थिक विभाजनों को पार करते हुए, अमीर और गरीब दोनों को प्रभावित करती है। जैसे-जैसे औद्योगिक प्रणालियाँ (industrial systems) अपशिष्ट (waste) उत्सर्जित कर रही हैं, प्राकृतिक संसाधनों का ह्रास हो रहा है, हमारे ग्रह पर इसका प्रभाव तेजी से स्पष्ट हो रहा है। वैश्विक महामारी से लेकर अनियमित मौसम पैटर्न, विनाशकारी जंगल की आग, खराब फसलें और चरम मौसम की घटनाओं जैसे संकटों के संगम ने जागने की घंटी बजा दी है।</p><p></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEjNbOveTl94ZIygUhhTiOPnL-LofjLSOP7T0HuvjiwmP8IawvvQxQ3vXm0g8v7yQ_cb2BjovTZDaJXSF-4wGawkcNTVM2onaXWmIgEvz8K6JsqaeitiWgHeBUmE4WNX1halguvnjwKXKhAIbdmpVDZ-s3kk3Hgp2rErXc8sj-Y7pTWXE7GepWndWutMAMI" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="" data-original-height="1156" data-original-width="1080" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEjNbOveTl94ZIygUhhTiOPnL-LofjLSOP7T0HuvjiwmP8IawvvQxQ3vXm0g8v7yQ_cb2BjovTZDaJXSF-4wGawkcNTVM2onaXWmIgEvz8K6JsqaeitiWgHeBUmE4WNX1halguvnjwKXKhAIbdmpVDZ-s3kk3Hgp2rErXc8sj-Y7pTWXE7GepWndWutMAMI" width="224" /></a></div><br /><br /><p></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p>चिंताजनक बात यह है कि ये घटनाएँ, जो कभी सुदूर भविष्य के लिए अनुमानित थीं, अब हमारी वर्तमान वास्तविकता हैं। जलवायु परिवर्तन कई मोर्चों पर कार्य करता है। जलवायु परिवर्तन का पारिस्थितिक तंत्र और अर्थव्यवस्थाओं पर पड़ने वाला चौंका देने वाला प्रभाव, वैज्ञानिक आंकड़ों के साथ-साथ, हमारी दुर्दशा की तात्कालिकता को रेखांकित करता है। ऐसा लगता है जैसे जलवायु परिवर्तन की घड़ी अनुमान से अधिक तेजी से चल रही है, जो औद्योगिक युग के आसन्न अंत का संकेत दे रही है।</p><p> </p><p>अब, पहले से कहीं अधिक, हमें कार्रवाई के इस आह्वान पर ध्यान देना चाहिए। सभी क्षेत्रों के नेता - उद्योग से लेकर सरकार तक, शिक्षा जगत से लेकर सक्रियता तक - जलवायु संकट की गंभीरता के प्रति समाज, उद्योग और सरकार को जगाने की सामूहिक जिम्मेदारी निभाते हैं। यह जरूरी है कि हम न केवल वह सुनें जो विज्ञान हमें बताता है, बल्कि इसके प्रभावों को कम करने और एक स्थायी भविष्य की ओर बढ़ने के लिए निर्णायक रूप से कार्य भी करें।</p><p> </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgMYJaqELW5sx7WfqYPSHAA4rjP8ZOumsoiAxDwm1KaQy-CUuDtf8hnuKmRehN8sfE16bFtamgQYks3iw1asO4seHpBymtOTSAu_92TiCCuXyVHEzWIeDzVHIa8i5phjTYimJzQTrZ28V9xhCGlVnTILxysM0Ju4iqYz9Yx1fUxm45w1Um4QjN80qNNsvw" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="" data-original-height="1157" data-original-width="1080" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgMYJaqELW5sx7WfqYPSHAA4rjP8ZOumsoiAxDwm1KaQy-CUuDtf8hnuKmRehN8sfE16bFtamgQYks3iw1asO4seHpBymtOTSAu_92TiCCuXyVHEzWIeDzVHIa8i5phjTYimJzQTrZ28V9xhCGlVnTILxysM0Ju4iqYz9Yx1fUxm45w1Um4QjN80qNNsvw" width="224" /></a></div><br /><p></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p>इस महत्वपूर्ण क्षण में, आइए हम जलवायु परिवर्तन से उत्पन्न चुनौतियों का सामना करने के लिए अपने सामूहिक प्रयासों, संकल्प और नवाचार का उपयोग करें। आत्मसंतुष्टि का समय ख़त्म हो गया है; अब ठोस कार्रवाई का समय आ गया है। आइए हम सब मिलकर आने वाली पीढ़ियों के लिए एक अधिक हरित, अधिक लचीली दुनिया की ओर रास्ता बनाएँ।</p><p><br /></p><p>सादर,</p><p>केशव राम सिंघल </p><p><br /></p>Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1922606028307214632.post-40284520280377580042024-03-02T10:36:00.001+05:302024-03-02T10:59:00.540+05:30प्रबंधन प्रणाली मानक और जलवायु परिवर्तन <p><b>प्रबंधन प्रणाली मानक और जलवायु परिवर्तन </b></p><p>=======</p><p><b>जेटीसीजी अध्यक्ष निगेल एच क्रॉफ्ट द्वारा लिखित और 16 फरवरी 2023 को आईएसओ वेबसाइट पर प्रकाशित लेख का सार</b></p><p>======= </p><p>प्रबंधन प्रणाली मानकों (एमएसएस - Management systems standards - MSS) के लिए आईएसओ संयुक्त तकनीकी समन्वय समूह (जेटीसीजी) (ISO Joint Technical Coordination Group) 2022 की शुरुआत से आईएसओ के "जलवायु कार्रवाई पर लंदन घोषणा" (London Declaration on Climate Change) के निहितार्थों पर सक्रिय रूप से चर्चा कर रहा है। एक टास्क फोर्स बनाने के बजाय, जेटीसीजी ने यह तय करने के लिए बैठकों की एक श्रृंखला आयोजित की कि आईएसओ का प्रबंधन प्रणाली मानक (एमएसएस) समूह किस तरह से जलवायु कार्रवाई में योगदान दे सकते हैं।</p><p></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEixBmWLl_JqimZEA8xfU7Kf9cp0G1eainp8E5CI9tkxeS5OsVYPQDK0V-Yir_T5EbnWwqc47PTzL4ujRDLKIzRGoFPo2yAmRY_EjR6Xok3ijZKIQMEtqWnrQ4RZgZF-5UJpP74zKQ1R4UsqP3CRBnncMeH4ZB5bq2bxmbgXpSo8MPyfyiWB2OiROm6Rz00" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="" data-original-height="984" data-original-width="1080" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEixBmWLl_JqimZEA8xfU7Kf9cp0G1eainp8E5CI9tkxeS5OsVYPQDK0V-Yir_T5EbnWwqc47PTzL4ujRDLKIzRGoFPo2yAmRY_EjR6Xok3ijZKIQMEtqWnrQ4RZgZF-5UJpP74zKQ1R4UsqP3CRBnncMeH4ZB5bq2bxmbgXpSo8MPyfyiWB2OiROm6Rz00" width="263" /></a></div><br /><br /><p></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p>जेटीसीजी अध्यक्ष, निगेल एच क्रॉफ्ट, एमएसएस में जलवायु परिवर्तन (climate change) पर जोर देने के लिए शुरू किए जा रहे परिवर्तनों की तीन श्रेणियों की रूपरेखा बताते हैं:</p><p><br /></p><p>(1) एमएसएस लेखकों के लिए मार्गदर्शन में परिवर्तन:</p><p><br /></p><p>- स्थिरता और जलवायु परिवर्तन पर दिशानिर्देशों से परामर्श करने की सिफारिशें।</p><p>- इच्छुक पार्टियों की सूची में "भविष्य की पीढ़ियों" और जलवायु संबंधी विचारों को शामिल करना।</p><p><br /></p><p>(2) सामंजस्यपूर्ण संरचना में परिवर्तन:</p><p><br /></p><p>- जलवायु परिवर्तन की प्रासंगिकता निर्धारित करने के लिए संगठन की आवश्यकता पर जोर देते हुए खंड 4.1 में पाठ का परिचय।</p><p>- खंड 4.2 में इच्छुक पक्षों के लिए जलवायु परिवर्तन संबंधी अपेक्षाओं (requirements) पर जोर।</p><p><br /></p><p>(3) औचित्य अध्ययन में जलवायु परिवर्तन का समावेश:</p><p><br /></p><p>- नए एमएसएस प्रस्तावों के औचित्य अध्ययन में जलवायु परिवर्तन से संबंधित प्रश्नों को शामिल करने पर चर्चा।</p><p><br /></p><p>इन परिवर्तनों का ध्यान संगठनों पर नई जलवायु परिवर्तन आवश्यकताओं को थोपना नहीं है, बल्कि संगठनात्मक संदर्भ और प्रबंधन प्रणाली प्रभावशीलता पर इसके संभावित प्रभाव को उजागर करना है। परिवर्तनों का उद्देश्य संगठनात्मक संचालन और हितधारक अपेक्षाओं में जलवायु परिवर्तन के बढ़ते महत्व को संबोधित करना है।</p><p><br /></p><p>सभी आईएसओ प्रबंधन प्रणाली मानकों में इन परिवर्तनों के लिए परिनियोजन कार्यक्रम अभी तक परिभाषित नहीं किया गया है, लेकिन एक सहमति है कि अगले संशोधन चक्र की प्रतीक्षा करना अव्यावहारिक हो सकता है। आईएसओ जलवायु परिवर्तन पहलुओं को सुदृढ़ करने के लिए संशोधन के लिए आईएसओ 14001, आईएसओ 50001 और आईएसओ 55001 जैसे विशिष्ट मानकों पर भी विचार कर रहा है।</p><p><br /></p><p>TC176/SC2 जैसी समितियाँ ISO 9001 से संबंधित प्रस्तावित परिवर्तनों पर इनपुट प्रदान कर रही हैं, ISO 9001 परिवर्तनों पर निर्णय TC176/SC2 द्वारा अलग से किए जाने हैं। यह ध्यान दिया जाना चाहिए कि ISO TC176 क्वालिटी सिस्टम पर ISO द्वारा गठित तकनीकी समिति है। आईएसओ टीसी176/एससी2, गुणवत्ता प्रणालियों के लिए आईएसओ टीसी176 की उपसमिति है, जो "आईएसओ 9001 गुणवत्ता प्रबंधन प्रणाली - अपेक्षाएँ" मानक के विकास के लिए जिम्मेदार है, जो दुनिया में सबसे व्यापक रूप से इस्तेमाल किया जाने वाला अंतरराष्ट्रीय मानक है।</p><p><br /></p><p>सादर, </p><p>केशव राम सिंघल</p><p>जानकारी का सौजन्य स्रोत - आईएसओ वेबसाइट </p>Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1922606028307214632.post-37534296119187118322024-03-01T11:38:00.000+05:302024-03-01T11:38:07.561+05:30अंतरराष्ट्रीय मानकीकरण संस्था आईएसओ (ISO) का अग्रणी जलवायु परिवर्तन एजेंडा: एक सतत भविष्य के लिए प्रतिबद्धता <p><b>अंतरराष्ट्रीय मानकीकरण संस्था आईएसओ (ISO) का अग्रणी जलवायु परिवर्तन एजेंडा: एक सतत भविष्य के लिए प्रतिबद्धता</b></p><p>=======</p><p>अंतरराष्ट्रीय मानकीकरण संस्था आईएसओ (ISO) महासभा ने सितंबर 2021 में लंदन घोषणापत्र को मंजूरी दे दी थी और उस पर हस्ताक्षर किए, जो जलवायु परिवर्तन से निपटने और अंतरराष्ट्रीय मानकों की अपेक्षाओं (requirements of international standards) के माध्यम से जलवायु परिवर्तन को संबोधित करने के लिए अंतरराष्ट्रीय मानकीकरण संस्था आईएसओ (ISO) की अटूट प्रतिबद्धता को मजबूत करने, और 2050 तक सतत भविष्य (sustainable future) की दिशा में एक स्पष्ट मार्ग स्थापित करने की दिशा में एक महत्वपूर्ण कदम है। जलवायु परिवर्तन एजेंडा एक सतत भविष्य (sustainable future) के प्रति प्रतिबद्धता है।</p><p></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEil-T9Tm025N49zqzF7uK8emTZz3TMLedjMFNAn_Z90XuGVFFGgbVI_C1HAZS_BYahcBTCZrgt8KaPcgppE7ycGanUisBI9pmQeUvfoJ_ErcNY5Dw4Qu7O0sP-z_Z7O0qKsuvXP-7ZikyvsJxsZpAD-XE0A4FRM9mPStFfs2fKme2jUgJnIu6-v9EzLZ1c" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="" data-original-height="976" data-original-width="1080" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEil-T9Tm025N49zqzF7uK8emTZz3TMLedjMFNAn_Z90XuGVFFGgbVI_C1HAZS_BYahcBTCZrgt8KaPcgppE7ycGanUisBI9pmQeUvfoJ_ErcNY5Dw4Qu7O0sP-z_Z7O0qKsuvXP-7ZikyvsJxsZpAD-XE0A4FRM9mPStFfs2fKme2jUgJnIu6-v9EzLZ1c" width="266" /></a></div><br /><br /><p></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p>अंतरराष्ट्रीय मानकों के महत्व को कम करके नहीं आंका जा सकता, विशेषकर जलवायु कार्रवाई के संदर्भ में। अंतरराष्ट्रीय मानकीकरण संस्था आईएसओ (ISO) के मानक वैश्विक अर्थव्यवस्था को मजबूत करने, अंतरराष्ट्रीय व्यापार के सभी पहलुओं पर विश्वास पैदा करने में महत्वपूर्ण भूमिका निभाते हैं। अंतरराष्ट्रीय मानकीकरण संस्था आईएसओ (ISO) के पास कई मानक हैं, जो जलवायु एजेंडे का समर्थन करने के लिए आवश्यक हैं। ये मानक जलवायु परिवर्तन को अनुकूलित करने, ग्रीनहाउस गैस उत्सर्जन की मात्रा निर्धारित करने और पर्यावरण प्रबंधन में अच्छी प्रथाओं के प्रसार को बढ़ावा देने में मदद करते हैं।</p><p><br /></p><p>जलवायु संकट की तात्कालिकता स्पष्ट है, उत्सर्जन को कम करने और इसके प्रभावों के खिलाफ लचीलापन बढ़ाने के लिए तत्काल और ठोस प्रयासों की आवश्यकता है। अंतरराष्ट्रीय मानकीकरण संस्था आईएसओ (ISO) ने इस अनिवार्यता को पहचाना है और प्रमुख वैश्विक ढांचे की दिशा में प्रगति में तेजी लाने के लिए अपने सदस्यों, हितधारकों और भागीदारों के साथ मिलकर सहयोग करने का वचन दिया है, जिसमें पेरिस समझौता, संयुक्त राष्ट्र सतत विकास लक्ष्य (एसडीजी), तथा अनुकूलन और लचीलेपन पर कार्रवाई के लिए संयुक्त राष्ट्र का आह्वान शामिल है।</p><p><br /></p><p><br /></p><p>अंतरराष्ट्रीय मानकीकरण संस्था आईएसओ (ISO) के जलवायु परिवर्तन एजेंडे के केंद्र में सभी नए और संशोधित आईएसओ मानकों और प्रकाशनों के विकास में जलवायु विज्ञान और संबंधित परिवर्तनों को एकीकृत करने की प्रतिबद्धता निहित है। अंतरराष्ट्रीय मानकीकरण संस्था आईएसओ (ISO) के जलवायु परिवर्तन एजेंडे का केंद्र नए और संशोधित मानकों के विकास में जलवायु विज्ञान का एकीकरण है।</p><p><br /></p><p>इसके अलावा, आईएसओ मानक-निर्धारण प्रक्रिया में नागरिक समाज और हाशिए पर रहने वाले समुदायों, जो जलवायु परिवर्तन से असमान रूप से प्रभावित हैं, को सक्रिय रूप से शामिल करके समावेशिता को बढ़ावा देने के लिए समर्पित है। यह समावेशी दृष्टिकोण यह सुनिश्चित करता है कि जलवायु प्रभावों के प्रति सबसे संवेदनशील लोगों की आवाज़ सुनी जाए, और उनके अद्वितीय दृष्टिकोण उन मानकों में प्रतिबिंबित होते हैं, जो संकट के प्रति हमारी सामूहिक प्रतिक्रिया को आकार देते हैं।</p><p><br /></p><p>अंतरराष्ट्रीय मानकीकरण संस्था आईएसओ (ISO) के जलवायु परिवर्तन एजेंडे के कार्यान्वयन का केंद्र एक कार्य योजना और मापन ढाँचे का विकास और प्रकाशन है। यह व्यापक रोडमैप अंतरराष्ट्रीय मानकीकरण संस्था आईएसओ (ISO) और उसके साझेदारों (राष्ट्रीय मानकीकरण निकाय) द्वारा किए जाने वाले ठोस कार्यों और पहलों की रूपरेखा तैयार करेगा, साथ ही अंतरराष्ट्रीय मानकीकरण संस्था आईएसओ (ISO) के साझा जलवायु लक्ष्यों की दिशा में प्रगति को ट्रैक करने के लिए एक मजबूत रिपोर्टिंग तंत्र भी तैयार करेगा।</p><p><br /></p><p>अंतरराष्ट्रीय मानकीकरण संस्था आईएसओ (ISO) महासभा 2021 में लंदन घोषणा पर हस्ताक्षर जलवायु परिवर्तन के खिलाफ वैश्विक लड़ाई में एक महत्वपूर्ण क्षण था। यह सार्थक और स्थायी परिवर्तन लाने के लिए अंतरराष्ट्रीय मानकों की शक्ति का उपयोग करने के लिए आईएसओ की अटूट प्रतिबद्धता का संकेत देता है। जैसे-जैसे अंतरराष्ट्रीय मानकीकरण संस्था आईएसओ (ISO) इस परिवर्तनकारी यात्रा पर आगे बढ़ रही है, अंतरराष्ट्रीय मानकीकरण संस्था आईएसओ (ISO) आने वाली पीढ़ियों के लिए एक अधिक टिकाऊ और लचीली दुनिया के निर्माण के प्रति अपने समर्पण पर दृढ़ होगी।</p><p></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEj2jEB6pvtQBFBHaXhwr0u3O--cTsOT0lMEzatLoBNdHTwX6StmyKsuSGoKSgDvZMBdenZlMD-Zre4tRyhWBKEsxZ1cMzvseUycz3i8aiGqGGY56H6zglMVMCUrPKs1ezI8x_d8U2uXs5z7Hxa5VhWboPj7-PU4vrdwcmOsVQSm_vwl7TMEr48-PQUz5zM" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="" data-original-height="916" data-original-width="1080" height="187" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEj2jEB6pvtQBFBHaXhwr0u3O--cTsOT0lMEzatLoBNdHTwX6StmyKsuSGoKSgDvZMBdenZlMD-Zre4tRyhWBKEsxZ1cMzvseUycz3i8aiGqGGY56H6zglMVMCUrPKs1ezI8x_d8U2uXs5z7Hxa5VhWboPj7-PU4vrdwcmOsVQSm_vwl7TMEr48-PQUz5zM=w221-h187" width="221" /></a></div><br /><br /><p></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p>अंत में, लंदन घोषणा 2021 में वैश्विक जलवायु एजेंडे को आगे बढ़ाने में अंतरराष्ट्रीय मानकीकरण संस्था आईएसओ (ISO) की महत्वपूर्ण भूमिका का उल्लेख किया गया है और सकारात्मक परिवर्तन के उत्प्रेरक के रूप में अंतरराष्ट्रीय मानकों का लाभ उठाने की अपनी प्रतिबद्धता की पुष्टि की गई है। सहयोग, समावेशिता और निर्णायक कार्रवाई के माध्यम से, अंतरराष्ट्रीय मानकीकरण संस्था आईएसओ (ISO) अधिक सतत भविष्य (sustainable future) की ओर अग्रसर है, जहाँ मानवता और ग्रह सद्भाव में रहेंगे।</p><p><br /></p><p>सादर,</p><p>केशव राम सिंघल </p>Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1922606028307214632.post-64173539219665359342024-02-28T19:22:00.002+05:302024-02-28T19:22:48.189+05:30वीडियो - प्राचीन भारत में गुणवत्ता की अवधारणा <p><b>वीडियो - प्राचीन भारत में गुणवत्ता की अवधारणा </b></p><p>======= </p><p>भारत में गुणवत्ता की अवधारणा विभिन्न युगों और कालों में विभिन्न रूपों में विकसित हुई है। ऐतिहासिक रूप से, भारतीय व्यावसायिक परंपरा में गुणवत्ता हमेशा प्राथमिकता रही है। सदियों से, भारतीय वाणिज्य और व्यापार समुदाय उत्पादों और सेवाओं की गुणवत्ता को महत्व देने के लिए संघर्ष करता रहा है। धार्मिक और सांस्कृतिक विचारधारा में भी गुणवत्ता ने महत्वपूर्ण भूमिका निभाई है। ऐतिहासिक रूप से, भारत कपड़ा, हस्तशिल्प, धातुकर्म, कृषि आदि सहित विभिन्न उद्योगों में अपनी शिल्प कौशल और गुणवत्ता के लिए प्रसिद्ध रहा है।</p><p><br /></p><p>प्राचीन भारतीय साहित्य में गुणवत्ता के विषय पर अनेक चर्चाएँ होती रही हैं। भारतीय साहित्य के व्यापक और विविध पारंपरिक चिंतन में गुणवत्ता एक महत्वपूर्ण मानदंड रही है। ..... </p><p><br /></p><p>इस वीडियो में सभी तस्वीरें प्रतीकात्मक हैं। </p><p><br /></p><p><a href="https://www.youtube.com/watch?v=ZlbiADqpTEU" target="_blank">कृपया वीडियो देखने के लिए यहाँ क्लिक करें। </a></p><p><br /></p><p>सादर,</p><p>केशव राम सिंघल </p>Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1922606028307214632.post-13877919411342460042024-02-26T16:28:00.001+05:302024-02-26T16:28:11.927+05:30 आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली मानक और अन्य सभी प्रबंधन प्रणाली मानकों में संशोधन<p> आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली मानक और अन्य सभी प्रबंधन प्रणाली मानकों में संशोधन</p><p>======= </p><p></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEh4xgWQwVPpNVFl371Qb6ChTWHHuNeJ2SeFLH_DmRbbKFq1Y3NdKtUDGGpQTydmQKDuY9QS7nsAEEdmT8pGtmIdw3yXKUVs1WwYtKc93leCjLvhdt4LxcjwRNM0N3hzad-SKeK-y3I8wDpHMlp8uwf8RkoJbW85cC-4ynjYrBVRaTxKQdz4vpOehg5sDsI" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="" data-original-height="730" data-original-width="1080" height="216" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEh4xgWQwVPpNVFl371Qb6ChTWHHuNeJ2SeFLH_DmRbbKFq1Y3NdKtUDGGpQTydmQKDuY9QS7nsAEEdmT8pGtmIdw3yXKUVs1WwYtKc93leCjLvhdt4LxcjwRNM0N3hzad-SKeK-y3I8wDpHMlp8uwf8RkoJbW85cC-4ynjYrBVRaTxKQdz4vpOehg5sDsI" width="320" /></a></div><br /><br /><p></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p>ऑनलाइन स्रोतों से एकत्रित जानकारी के अनुसार, यह मेरी जानकारी में आया है कि इंटरनेशनल आर्गेनाइजेशन फॉर स्टैंडर्डज़ेशन (ISO) ने 24 फरवरी 2024 को अन्य सभी प्रबंधन प्रणाली मानकों के साथ ISO 9001 (ISO 9001:2015/ Amd1:2024) के खंड 4.1 में एक संशोधन प्रकाशित किया है। संगठन के लिए एक अतिरिक्त अपेक्षा है कि यह निर्धारित करने के लिए क्या जलवायु परिवर्तन एक प्रासंगिक मुद्दा है (जब संगठन के उद्देश्य के लिए प्रासंगिक मुद्दों का निर्धारण किया जाता है और जो उसके प्रबंधन प्रणाली के इच्छित परिणामों को प्राप्त करने की क्षमता को प्रभावित करता है)। संशोधन मानक के खंड 4.2 में एक नोट भी जोड़ा गया है, जो दर्शाता है कि प्रासंगिक इच्छुक पार्टियों के पास जलवायु परिवर्तन से संबंधित अपेक्षाएँ हो सकती हैं। यह परिवर्तन तुरंत प्रभाव से लागू हो गया है। </p><p><br /></p><p>कृपया तत्काल संज्ञान लें।</p><p><br /></p><p>सादर, </p><p>केशव राम सिंघल</p>Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1922606028307214632.post-37274913062303708742024-02-22T13:06:00.001+05:302024-02-22T13:53:05.724+05:30कहानी - गुणवत्ता की ओर - सुरेश की कंपनी में गुणवत्ता प्रबंधन की यात्रा - 6 <p>सुरेश की कंपनी में गुणवत्ता प्रबंधन की यात्रा </p><p>======= </p><p>6 </p><p><br /></p><p>जैसे ही सुरेश कॉन्फ्रेंस हॉल से बाहर निकला, परचेज डिपार्टमेंट का असिस्टेंट मैनेजर उसके पास आया और उसने तीन स्टैंडर्ड्स पकड़ाते हुए कहा - मुझे किशोर ने दो स्टैंडर्ड्स लाने के लिए कहा था, पर जयपुर में भारतीय मानक ब्यूरों वालों ने मुझ से कहा कि आप आईएस/आईएसओ 9000 और आईएस/आईएसओ 9001 स्टैंडर्ड्स ले रहे हो। आपको हम आईएस/आईएसओ 9002 स्टैण्डर्ड भी खरीदने की सलाह देंगे। मैंने देखा कि आईएस/आईएसओ 9002 स्टैण्डर्ड क्वालिटी मैनेजमेंट सिस्टम्स के एप्लिकेशन गाइडेंस से सम्बंधित है, इसलिए इसे भी ले आया। सुरेश ने धन्यवाद देते हुए कहा कि इन स्टैंडर्ड्स को कम्पनी की लाइब्रेरी में जमा करवा दे, ताकि जिसे भी जरुरत होगी, वह वहाँ से ले लेगा। </p><p></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEi6QUN5XGEr4E7tq220HiAjAnpqtvttPTE07OeW943staHDtrY8cki4g-u82H67d7ab5Ix3FhthKkcUxqRLwj1r_cU4z_lgeZqxETvFsdxzsnTC6fIfJy3oWlgfMWmOzEPM-QMxw0J3FJsbGAJnbM5vcPIHaAJJE_rCv9L1uXktxOmuRuRSfNuvwimqnI8" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="" data-original-height="1024" data-original-width="1024" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEi6QUN5XGEr4E7tq220HiAjAnpqtvttPTE07OeW943staHDtrY8cki4g-u82H67d7ab5Ix3FhthKkcUxqRLwj1r_cU4z_lgeZqxETvFsdxzsnTC6fIfJy3oWlgfMWmOzEPM-QMxw0J3FJsbGAJnbM5vcPIHaAJJE_rCv9L1uXktxOmuRuRSfNuvwimqnI8" width="240" /></a></div><br /><br /><p></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><span style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial; font-size: x-small;">साभार - प्रतीकात्मक चित्र AI की सहायता से तैयार किया। </span></p><p><br /></p><p>सुरेश अपने चैंबर में पहुँचा ही था तो उसने देखा कि उसके पिता भी आ गए हैं। उसने आज की मीटिंग की मुख्य-मुख्य बातें अपने पिता को बता दीं। उसके पिता ने कहा कि क्या दो हजार रूपये के incentive की घोषणा करके क्या वह कुछ अधिक खर्चा नहीं कर रहा है। सुरेश ने अपने पिता से कहा कि आजकल ट्रेनिंग कॉस्ट बहुत ही अधिक है और फिर हम सभी कर्मचारियों को ट्रेनिंग के लिए बाहर नहीं भेज सकते। सभी को एक दिन ट्रेनिंग के लिए एक साथ रिलीव करना संभव भी नहीं है। मुझे लगता है कि घर बैठे ट्रेनिंग हैंडबुक पढ़कर और असाइनमेंट्स पूरा कर हमारे कर्मचारी आईएसओ 9001 :2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली के बारे काफी जानकारी पा लेंगे। साथ ही मैं सोच रहा हूँ कि हर विभाग में मैं खुद जाकर इस बात का पता लगाऊँगा कि गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली के बारे में लोगों की जानकारी बढ़ रही है या नहीं। मैं सोच रहा हूँ आने वाले दिनों में दो लोगों को आंतरिक संपरीक्षण ट्रैनिंग और एक को डॉक्यूमेंटेशन की ट्रेनिंग पर भेजेंगे। </p><p><br /></p><p>दूसरे दिन संचालन समिति के प्रमुख पांडे जी ने एक परिपत्र सभी कर्मचारियों को सम्बोधित करते हुए जारी किया, जिसमें उन्होंने कंपनी में आईएसओ 9001 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली लागू करने की विस्तृत जानकारी दीं और साथ ही सभी कर्मचारियों से आग्रह किया कि वे ट्रेनिंग हैंडबुक ले लें और शीघ्र अपने असाइनमेंट्स सबमिट करें। कोई भी दिक्कत आने पर वे संचालन समिति के किसी भी सदस्य से संपर्क स्थापित कर सकते हैं। </p><p><br /></p><p>दोपहर बाद कंपनी के एक कर्मचारी ने सुरेश से यह निवेदन किया कि वह आईएसओ 9001 के सम्बन्ध में मिलना चाहता है। उसने उस कर्मचारी को बुला लिया। वह कर्मचारी डिजायन विभाग का अभिनव शर्मा था, जो पिछले पाँच साल से कम्पनी में काम कर रहा था। उसने आते ही कहा - सर, आप कंपनी के लिए आईएसओ 9001 सर्टिफिकेशन लेना चाहते हैं। इसके लिए इतनी मेहनत की जरुरत क्या है? आपने जो तरीका कल डिपार्टमेंटल हैड्स की मीटिंग में बताया, उससे तो कम्पनी को सर्टिफिकेशन लेने में कम से कम छह महीने बल्कि ज्यादा ही लग जाएंगे। सर, पिछले महीने अपने इंडस्ट्रियल एरिया में ही एक कम्पनी ने आईएसओ 9001 सर्टिफिकेशन लिया है, मात्र कुछ ही दिनों में। सभी कुछ एक व्यक्ति ने करवा दिया, उनके रेडीमेड मैन्युअल हैं नाम भरो क्वालिटी मैन्युअल तैयार। फीस भी ज्यादा नहीं। आप कहें तो मैं बात करूँ?</p><p><br /></p><p>सुरेश ने अभिनव की बातों को धैर्य से सुना और कहा कि तुम हमारी कंपनी में पिछले पाँच साल से काम कर रहे हो। मैं तुम्हारे काम से प्रभावित हूँ, पर मैं आज तम्हारी इस बात से सहमत नहीं कि हम रेडीमेड सिस्टम अपनी कम्पनी में लागू करें। हमें चाहे छह माह क्यों न लग जाएँ, पर मैं चाहता हूँ कि हमारा सिस्टम ऐसा हो, जिसके ओनर (owner) हम हों। मैं चाहता हूँ कि हमारी कंपनी में गुणवत्ता संस्कृति (Quality culture) धीरे-धीरे बढे। मैं न केवल आईएसओ 9001 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली लागू करना चाहता हूँ, बल्कि चाहता हूँ कि अन्य गुणवत्ता टूल्स भी लागू करूँ, जैसे फाइव एस, मशीनों की मेंटिनेंस के लिए टीपीएम आदि। </p><p><br /></p><p>अभिनव ने जब अपने मैनेजिंग डायरेक्टर की बात सुनी तो आश्चर्य से भर गया और बोला - सर, मैं माफी चाहता हूँ। आपकी बात से मैं प्रभावित हूँ। मैं आज ही ट्रेनिंग हैंडबुक पढ़ूँगा और असाइनमेंट्स पूरा करूँगा। सुरेश ने अभिनव को कहा - आप जैसे साथी से मैं अपेक्षा करता हूँ कि गुणवत्ता की इस यात्रा में आप हमारा साथ देंगे। मैं बताना चाहता हूँ कि Quality is not a destination, it is a journey, साथ ही सुरेश ने अभिनव को बताया कि आईएसओ 9000 , आईएसओ 9001 और आईएसओ 9002 स्टैंडर्ड्स हमारी कम्पनी की लाइब्रेरी में उपलब्ध हैं और आप वहाँ इन स्टैंडर्ड्स को पढ़ सकते हैं। इस प्रकार सुरेश ने एक अच्छा मेसेज अभिनव को दिया। सुरेश जानता था कि ये बातें, कंपनी के और लोगों तक पहुँचेगी और इसका सकारात्मक प्रभाव पडेगा। </p><p><br /></p><p>शेष फिर,</p><p>केशव राम सिंघल</p><p><br /></p>Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1922606028307214632.post-43652584171286189572024-02-20T18:24:00.003+05:302024-02-20T19:25:30.833+05:30कहानी - गुणवत्ता की ओर - सुरेश की कंपनी में गुणवत्ता प्रबंधन की यात्रा - 5 <p><b>सुरेश की कंपनी में गुणवत्ता प्रबंधन की यात्रा </b></p><p>======= </p><p>5 </p><p><br /></p><p>शाम को जब सुरेश घर आया तो उसके पिता ने उससे किंडल रीडर मांग लिया। वह समझ गया कि उसके पिता आईएसओ 9001 पर पुस्तकें पढ़ने के लिए ही किंडल रीडर मांग रहे हैं। उसने अपने बैग से किंडल रीडर निकाला और उन्हें दे दिया। वैसे ये पुस्तकें उसके मोबाईल फोन में भी आ गई हैं, इसलिए वह इन्हें यहां पढ़ लेगा। उस दिन बाप-बेटे दोनों आईएसओ 9001 से संबधित साहित्य पढ़ने में व्यक्त रहे। वैसे भी दोनों पुस्तकों के अच्छे पाठक हैं, इसलिए पुस्तकों को समझकर पढ़ना इनकी विशेषता है। </p><p></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgJFs0TwSsmsWQX9LfLr65sLv3HDc8Ei7XQwFQkfRrngY04ZUn2CIeFHXp1O3Sqb29r2E7RB3mW5ox__A-4xO2wzWhWYw0VaLeKwo0f5dYmSgp3BRQDNuxVaQcclW4IyBQULYoprBiJlWqANGEfsVQImnt-zxNJYK7h2JxhDOO8nSDgdShivIcjUOiiy_4" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="" data-original-height="1024" data-original-width="1024" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgJFs0TwSsmsWQX9LfLr65sLv3HDc8Ei7XQwFQkfRrngY04ZUn2CIeFHXp1O3Sqb29r2E7RB3mW5ox__A-4xO2wzWhWYw0VaLeKwo0f5dYmSgp3BRQDNuxVaQcclW4IyBQULYoprBiJlWqANGEfsVQImnt-zxNJYK7h2JxhDOO8nSDgdShivIcjUOiiy_4" width="240" /></a></div><br /><br /><p></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><span style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial; font-size: x-small;">साभार - प्रतीकात्मक चित्र AI की सहायता से तैयार किया। </span></p><p><br /></p><p>दूसरे दिन सुबह जब सुरेश अपने ऑफिस पहुँचा तो उसने पाया कि उसकी टेबल पर कल रवि के साथ हुई मीटिंग के विवरण लिखे हुए थे, जिसे किशोर ने तैयार किया था। सुरेश को अच्छा लगा और उसने सोचा कि किशोर को मीटिंग में बुलाना अच्छा ही रहा। थोड़ी देर बाद सुरेश ने सभी डिपार्टमेंटल हेड्स को एक कम्युनिकेशन ईमेल से भेजते हुए लिखा - "कंपनी के मैनेजमेंट ने तय किया है कि कंपनी में आईएसओ 9001 :2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली लागू की जाए। इस सम्बन्ध में आवश्यक तैयारी के लिए आज शाम कॉन्फ्रेंस हॉल में डिपार्टमेंटल हेड्स की मीटिंग रखी गई है। कृपया मीटिंग में उपस्थित रहें।" </p><p><br /></p><p>जैसे ही सुरेश का कम्युनिकेशन विभिन्न विभागों में पहुँचा तो कानाफूसी शुरू हो गई। कंपनी के अधिकतर व्यक्तियों को पता चल गया कि कम्पनी आईएसओ गुणवत्ता प्रबध प्रणाली लागू करने जा रही है। एक ने कहा - अब कंपनी आईएसओ 9001 सर्टिफिकेशन लेने की तैयारी कर रही है। दूसरे ने पूछा - यह आईएसओ 9001 क्या होता है? तीसरे ने कहा - आईएसओ मानकों के सर्टिफिकेट तो बाजार में बिकते हैं। पैसा दो, सर्टिफिकेट लो। जितने मुँह, उतनी बातें। कुछ तो इस बात से परेशान थे कि अब उनका काम और बढ़ जाएगा। </p><p><br /></p><p>शाम चार बजे सभी विभागों के हैड्स कॉन्फ्रेंस हॉल में एकत्रित हो गए। सुरेश ने सभी को सम्बोधित करते हुए बताया कि उनकी कंपनी कर्मचारियों की मेहनत के बल पर लगातार सफलता अर्जित कर रही है। उत्पाद या सेवा की गुणवत्ता वैकल्पिक नहीं, बल्कि अनिवार्य है। आज विश्व में गुणवत्ता को महत्त्व दिया जा रहा है, इसलिए हम भी आईएसओ 9001 :2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली लागू करने जा रहे हैं। इस सम्बन्ध में हमने निम्न कार्य-योजना बनाई है - </p><p><br /></p><p>(1) एक संचालन समिति (steering commitee) की स्थापना - मैन्युफैक्चरिंग डिपार्टमेंट के हेड पांडे जी इस समिति के प्रमुख होंगे, जिनकी सहायता उनके विभाग के असिस्टेंट मैनेजर किशोर करेंगे तथा सभी डिपार्टमेंटल हेड्स इस समिति के सदस्य होंगे। समिति कार्यान्वयन प्रक्रिया की समग्र योजना बनाने और आवश्यक निर्देश देने के लिए जिम्मेदार होगी। आवश्यक संसाधन हमारे द्वारा उपलब्ध कराये जायेंगे।</p><p><br /></p><p>(2) एक टास्क फोर्स की स्थापना की जाएगी, जिसका काम डॉक्यूमेंटेशन से संबंधित होगा। मैन्युफैक्चरिंग डिपार्टमेंट के असिस्टेंट मैनेजर किशोर इस टास्क फ़ोर्स के कन्वेनर होंगे। संचालन समिति (steering commitee) से अपेक्षा की जाती है कि एक सप्ताह इस टाक फ़ोर्स के अन्य सदस्यों के नाम तय कर ले। साथ ही ध्यान रखे कि ऐसे व्यक्तियों को टास्क फ़ोर्स में लिया जाए, जो लेखन में कुशल हो और जिसे हमारी कंपनी के प्रोसेसेस (processes) की अच्छी जानकारी हो। हम टास्क फ़ोर्स के सदस्यों को गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली प्रलेखन (QMS documentation) की ट्रेनिंग देना चाहेंगे। </p><p><br /></p><p>(3) वैसे तो हम चाहते हैं कि गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली कार्यान्वयन के लिए हम सलाहकार पर अधिक निर्भर नहीं रहें, फिर भी आवश्यक हो तो संचालन समिति आवश्यक मामलों पर गुणवत्ता सलाहकार रवि से सलाह लेने का निर्णय ले सकती है। </p><p><br /></p><p>(4) हम चाहते हैं कि हमारी कंपनी के प्रत्येक कर्मचारी को आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली की समुचित जानकारी हो। इसलिए सभी कर्मचारियों से आग्रह है कि वे किंडल पुस्तक "Training Handbook on ISO 9001:2015 QMS Awareness" ऑनलाइन अमेजन से खरीद लें, जिसका मूल्य कंपनी द्वारा उन्हें reimburse कर दिया जाएगा। इस हैंडबुक में पाँच assignments दिए हैं। कर्मचारियों से यह अपेक्षा की जाती है कि वे इन assignments को पूरा कर हमें जमा करा दें। जो भी इस असाइनमेंट्स में 80 प्रतिशत से अधिक स्कोर प्राप्त करेगा, उसे दो हजार रूपये का incentive दिया जाएगा। किसी को असाइनमेंट्स में कोई दिक्कत हो, वे संचालन समिति के सदस्यों या मुझसे सम्पर्क कर सकते हैं। इस सम्बन्ध में कर्मचारियों की जानकारी के लिए एक सर्कुलर शीघ्र जारी कर दिया जाएगा। </p><p><br /></p><p>(5) हम चाहते हैं कि आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली कार्यान्वयन का एक एक्शन प्लान बना लिया जाए। संचालन समिति (steering commitee) से अपेक्षा की जाती है कि एक सप्ताह के अंदर एक्शन प्लान बना ले। </p><p><br /></p><p>(6) कुछ लोगों को हम आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली आंतरिक संपरीक्षक (Internal auditor) की ट्रेनिंग पर भेजना चाहेंगे, इसलिए संचालन समिति (steering commitee) से अपेक्षा की जाती है कि एक सप्ताह के अंदर ऐसे लोगों की लिस्ट बना लें, जिन्हें आंतरिक संपरीक्षक (Internal auditor) की ट्रेनिंग दी जा सके। </p><p><br /></p><p>किशोर ने अपने सम्बोधन के अंत में सभी से पूछा कि किसी को कुछ पूछना या कहना हो तो बताएँ। मैन्युफैक्चरिंग डिपार्टमेंट के हेड पांडे जी खड़े हुए और उन्होंने कहा - "मैं इस बात से अत्यंत प्रसन्न हूँ कि हमारी कंपनी आईएसओ 9001 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली लागू करने जा रही है। निश्चित ही हम इस ओर ध्यान देंगे। मैं कंपनी के मैनजमेंट का आभार व्यक्त करता हूँ कि उन्होंने मुझे आईएसओ 9001 संचालन समिति (steering commitee) का प्रमुख चुना।" खरीद विभाग (Purchase department) के हैड गुप्ता खड़े हुए और कहा - "महोदय, यह एक अच्छा निर्णय है। मैं जानना चाहता हूँ कि टास्क फ़ोर्स में कितने सदस्य होंगे और कितने लोगों को आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली आंतरिक संपरीक्षक (Internal auditor) की ट्रेनिंग पर भेजा जाएगा। </p><p><br /></p><p>किशोर ने गुप्ता की बातों का समाधान करते हुए बताया कि अभी निश्चित संख्या तय नहीं की है, और इस सम्बन्ध में संचालन समिति को तय करना चाहिए कि कितने सदस्यों को ट्रेनिंग पर भेजा जाए। यह ध्यान रखा जाए कि सभी को एक साथ नहीं, बल्कि क्रमशः रूप में भेजा जाए, ताकि कम्पनी के कार्य में भी व्यवधान ना पड़े।</p><p> </p><p>शेष फिर,</p><p>केशव राम सिंघल</p><p><br /></p>Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1922606028307214632.post-88678888774434239542024-02-02T18:41:00.001+05:302024-02-02T18:41:26.626+05:30गुणवत्ता प्रबंधन के भीतर कृत्रिम बुद्धिमता (Artificial Intelligence - AI) की क्षमता <p></p><p class="MsoNoSpacing"><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">गुणवत्ता</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रबंधन</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">भीतर</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमता</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> (Artificial Intelligence - AI) </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">क्षमता</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">=======<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: Mangal, serif;">कृत्रिम</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> (Artificial Intelligence - AI) </span><span style="font-family: Mangal, serif;">का</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">तात्पर्य</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">मशीनों</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">में</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">मानव</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">बुद्धि</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">के</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">अनुकरण</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">या</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">सन्निकटन</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">से</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">है।</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">कृत्रिम</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">का</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">विभिन्न</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">क्षेत्रों</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">की</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">संस्थाओं</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">पर</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">गहरा</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">प्रभाव</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">पड़ता</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">है।</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">कृत्रिम</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">के</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">लक्ष्यों</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">में</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">कंप्यूटर</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;">-</span><span style="font-family: Mangal, serif;">संवर्धित</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">शिक्षा</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;">, </span><span style="font-family: Mangal, serif;">तर्क</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">और</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">धारणा</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">शामिल</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">हैं।</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">कृत्रिम</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">का</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">उपयोग</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">आज</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">विभिन्न</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">उद्योगों</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">और</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">मानव</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">जीवन</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">के</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">क्षेत्रों</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">में</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">किया</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">जा</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">रहा</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">है।</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">यह</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">निर्णय</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">लेने</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">की</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">प्रक्रियाओं</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">को</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">बढ़ाता</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">है</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;">, </span><span style="font-family: Mangal, serif;">नियमित</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">कार्यों</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">को</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">स्वचालित</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">करता</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">है</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">और</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">दक्षता</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">हासिल</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">करने</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">में</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">मदद</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">करता</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">है।</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">कृत्रिम</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">दो</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">प्रकार</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">के</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">हो</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">सकती</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">हैं</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;">: (1) </span><span style="font-family: Mangal, serif;">उत्पादक</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">कृत्रिम</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> (Generative
AI), </span><span style="font-family: Mangal, serif;">और</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> (2) </span><span style="font-family: Mangal, serif;">भावी</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;">-</span><span style="font-family: Mangal, serif;">सूचक</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">कृत्रिम</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: Arial, sans-serif;"> (Predictive
AI)</span><span style="font-family: Mangal, serif;">।</span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEjPJ9YXeYHFCoqiDwND3F7XuF_KhjwLZ7dNR4g4RbYuUHeeP7E7OEsqyNiMEknd2Fvbm0dMREDQq1am8gOh4PIwvphPft0YIuK8QMrd1Pirn2Qh-PGshMTXXUWJ32GN4qdOXwR809LCJ6uRbG3l7QfdTxOMazeJNjgXglCqGXGDw1AYhKKyX26RW1-p_B4" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="" data-original-height="1024" data-original-width="1024" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEjPJ9YXeYHFCoqiDwND3F7XuF_KhjwLZ7dNR4g4RbYuUHeeP7E7OEsqyNiMEknd2Fvbm0dMREDQq1am8gOh4PIwvphPft0YIuK8QMrd1Pirn2Qh-PGshMTXXUWJ32GN4qdOXwR809LCJ6uRbG3l7QfdTxOMazeJNjgXglCqGXGDw1AYhKKyX26RW1-p_B4" width="240" /></a></div><br /><p></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: Mangal, serif;"><span style="font-size: x-small;">साभार - कृत्रिम बुद्धिमत्ता उपकरण (AI tools) की सहायता से चित्र निर्मित किया।</span> </span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">आइए</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">दोनों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पदों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> (terms) </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">समझें।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उत्पादक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> (Generative AI) </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उन</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रणालियों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रक्रियाओं</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संदर्भित</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जो</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">मानव</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">-</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">समान</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पैटर्न</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">नकल</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">वाली</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">नई</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सामग्री</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">डेटा</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">या</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">आउटपुट</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बना</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकते</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हैं।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">यह</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संभव</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">क्योंकि</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रणाली</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रक्रियाएँ</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बड़े</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">आकड़ों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संग्रह</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> (dataset) </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">से</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रशिक्षित</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">होती</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हैं</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">वास्तविक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">दिखने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">वाले</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">आउटपुट</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उत्पन्न</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करना</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सीखती</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हैं।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उत्पादक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> (Generative
AI) </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">का</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">एक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उल्लेखनीय</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उदाहरण</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">ओपनएआई</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> (OpenAI) </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">का</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">चैटजीपीटी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">मॉडल</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हैं।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">ये</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्राप्त</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">इनपुट</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">आधार</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पर</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">मानव</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जैसा</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">यथार्थवादी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पाठ</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">चित्र</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बना</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">देते</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हैं</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">या</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संगीत</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उत्पन्न</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करते</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हैं।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">दूसरी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">ओर</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">भावी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">-</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सूचक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> (Predictive
AI) </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रदान</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">किए</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">गए</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">ऐतिहासिक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">डेटा</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">आधार</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पर</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">भविष्यवाणियाँ</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">या</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पूर्वानुमान</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बनाने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लिए</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">एल्गोरिदम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">मॉडल</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">का</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उपयोग</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करना</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">शामिल</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">भावी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">-</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सूचक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> (Predictive
AI) </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रणाली</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रक्रियाएँ</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">भविष्य</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">परिणामों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">का</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पूर्वानुमान</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लगाने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लिए</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पैटर्न</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रुझानों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">का</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विश्लेषण</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करती</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हैं।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">इसका</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उपयोग</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उत्पादित</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उत्पाद</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">गुणवत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जाँच</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लिए</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">किया</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जा</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पूर्वानुमानित</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रखरखाव</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">एल्गोरिदम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उपकरण</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रदर्शन</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">डेटा</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">का</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विश्लेषण</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कर</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">भविष्यवाणी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कर</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कि</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उपकरण</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कब</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विफल</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हो</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">भावी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">-</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सूचक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> (Predictive
AI) </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">का</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">एक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उदाहरण</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पाने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लिए</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">किसी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संस्था</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">आपूर्ति</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">श्रृंखला</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रबंधन</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">एक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">परिदृश्य</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पर</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विचार</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करें।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">भावी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">-</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सूचक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> (Predictive
AI) </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">एल्गोरिदम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">मांग</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पैटर्न</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">आपूर्तिकर्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रदर्शन</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लॉजिस्टिक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">दक्षता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जैसे</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कारकों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पर</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">ऐतिहासिक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">आकड़ों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">का</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विश्लेषण</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कर</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रुझानों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सहसंबंधों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पहचान</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करके</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सिस्टम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">भविष्य</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">माँग</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">का</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पूर्वानुमान</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लगा</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">इन्वेंट्री</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">स्तर</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">अनुकूलित</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कर</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संभावित</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">व्यवधानों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">का</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">अनुमान</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लगा</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">यह</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संस्थाओं</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">अपनी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">आपूर्ति</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">श्रृंखला</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रणनीतियों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सक्रिय</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रूप</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">से</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">समायोजित</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">देरी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लागत</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">अनुमति</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">देता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">गुणवत्ता</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रबंधन</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उत्पादक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> (Generative AI) </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">भावी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">-</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सूचक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> (Predictive
AI) </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">दोनों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">गुणवत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रबंधन</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">भीतर</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">काफी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संभावनाएँ</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हैं।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">गुणवत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">नियंत्रण</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रक्रियाओं</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">परीक्षण</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सत्यापन</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लिए</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सिंथेटिक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">या</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सिम्युलेटेड</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">डेटासेट</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बनाने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लिए</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उत्पादक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> (Generative
AI) </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">का</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उपयोग</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">किया</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जा</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उदाहरण</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लिए</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उत्पादक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> (Generative
AI) </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">गुणवत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">निरीक्षण</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लिए</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कंप्यूटर</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विज़न</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">मॉडल</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रशिक्षित</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लिए</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">यथार्थवादी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उत्पाद</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">दोष</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">छवियाँ</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उत्पन्न</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कर</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">भावी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">-</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सूचक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> (Predictive
AI) </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संभावित</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">दोषों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">घटित</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">होने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">से</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पहले</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">ही</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उनका</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पूर्वानुमान</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लगाकर</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">या</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पूर्वानुमान</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लगाकर</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">गुणवत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">नियंत्रण</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बढ़ा</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उदाहरण</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लिए</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">भावी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">-</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सूचक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> (Predictive
AI) </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विनिर्माण</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रक्रिया</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">समस्याओं</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">का</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पूर्वानुमान</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लगाने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लिए</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उत्पादन</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">आकड़ों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">का</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विश्लेषण</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कर</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">दोषों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रोकने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लिए</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">समायोजन</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">अनुमति</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">दे</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संस्थाओं</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लिए</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">चुनौतियाँ</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">का</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उपयोग</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">वाली</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संस्थाओं</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लिए</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कई</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">चुनौतियाँ</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हैं</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जिन्हें</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">नीचे</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बताया</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जा</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रहा</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">आकड़ों</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">गुणवत्ता</span></b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> - </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संस्थाओं</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लिए</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उच्च</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">-</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">गुणवत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">वाले</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">आकड़े</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रदान</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करना</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">एक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बड़ी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">चुनौती</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">क्योंकि</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विश्वसनीय</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">मॉडल</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लिए</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उच्च</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">-</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">गुणवत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">वाले</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">आकड़ों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">आवश्यकता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">होती</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संस्थाओं</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लिए</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">आकड़ों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सटीकता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रासंगिकता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सुनिश्चित</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करना</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">एक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">महत्वपूर्ण</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">चुनौती</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">होती</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उच्च</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कार्यान्वयन</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लागत</span></b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> - </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रौद्योगिकी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्राप्त</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कर्मियों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रशिक्षण</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">देने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सहित</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रारंभिक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">स्थापना</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लागत</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> (setup cost)
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पर्याप्त</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हो</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकती</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">नैतिक</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विचार</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> - </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">एल्गोरिदम</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पूर्वाग्रह</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> (Bias in
Algorithms)</span></b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> - </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">एल्गोरिदम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पूर्वाग्रह</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संभावना</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जिसका</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">अर्थ</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">एल्गोरिदम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">द्वारा</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उत्पादित</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">परिणामों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विशेष</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">समूहों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">या</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">व्यक्तियों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रति</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">या</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उनके</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">खिलाफ</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">व्यवस्थित</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">अनुचित</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पक्षपात</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उपस्थिति</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हो</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकती</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">यदि</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">मॉडल</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उपयोग</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">किए</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">गए</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">ऐतिहासिक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">आकड़ों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">अंतर्निहित</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पूर्वाग्रह</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">तो</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">एल्गोरिदम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उन</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पूर्वाग्रहों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सीख</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बनाए</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रख</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विकास</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पूर्वाग्रह</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संबोधित</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> (address) </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करना</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">एक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">महत्वपूर्ण</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">नैतिक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विचार</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">इसमें</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कई</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">आवश्यक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कदम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हो</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकते</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हैं</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जैसे</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सावधानीपूर्वक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">डेटा</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">क्यूरेशन</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> (careful data curation), </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">एल्गोरिदम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पारदर्शिता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">निरंतर</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">निगरानी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जो</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पूर्वाग्रह</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कर</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकती</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">नैतिक</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विचार</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> - </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">नौकरी</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विस्थापन</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> (Job Displacement)</span></b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> - </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">स्वचालन</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रौद्योगिकियाँ</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बहुत</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">से</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">मानवीय</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कार्यों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रतिस्थापित</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करती</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हैं</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जिससे</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संस्थाओं</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कई</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लोगों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">नौकरी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">छूट</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जाती</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">यह</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">इस</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">तथ्य</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कारण</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कि</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जैसे</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">-</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जैसे</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">स्वचालन</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रौद्योगिकियाँ</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">आगे</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बढ़ती</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हैं</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">वे</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">नियमित</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">दोहराव</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">वाले</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">मैन्युअल</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कार्यों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">अपने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हाथ</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">ले</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकते</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हैं</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जिससे</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संस्था</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">दक्षता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">वृद्धि</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">होती</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लेकिन</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संभावित</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रूप</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">से</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उन</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विशिष्ट</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कार्यों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जनशक्ति</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">माँग</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हो</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जाती</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जिससे</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">नौकरी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विस्थापन</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पैदा</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">होता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">नौकरी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विस्थापन</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रबंधन</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कई</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कारकों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पर</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विचार</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करना</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">शामिल</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जैसे</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कार्यबल</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">फिर</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">से</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रशिक्षित</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करना</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">ऐसी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">नीतियाँ</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बनाना</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जो</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">मानव</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कार्यबल</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संस्थाओं</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">नई</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">भूमिकाओं</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">स्थानांतरित</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">का</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">समर्थन</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करती</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हों।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">डेवलपर्स</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> (AI Developers) </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">का</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उपयोग</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">वाली</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संस्थाओं</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उपरोक्त</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">मुद्दों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बारे</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जागरूक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">होने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रणाली</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रक्रियाओं</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">निष्पक्ष</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पारदर्शी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उनके</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">व्यापक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सामाजिक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">निहितार्थों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पर</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विचार</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">दिशा</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">काम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">आवश्यकता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संस्थाओं</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लिए</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">अवसर</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">का</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उपयोग</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">वाली</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संस्थाओं</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लिए</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कई</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">अवसर</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हैं</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जिन्हें</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">नीचे</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बताया</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जा</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रहा</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">दक्षता</span></b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> - </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उत्पादन</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रक्रियाओं</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">अनुकूलित</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">अपशिष्ट</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">समग्र</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">परिचालन</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">दक्षता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बढ़ाने</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उपयोगी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">इस</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रकार</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संस्थाएँ</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उपकरणों</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> (AI tools) </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">का</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उपयोग</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करके</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">अपनी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">दक्षता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सुधार</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कर</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकते</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हैं।</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पूर्वानुमानित</span></b><b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></b><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रखरखाव</span></b><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> - </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">मदद</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">से</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संस्थाएँ</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पूर्वानुमानित</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रखरखाव</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लागू</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कर</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकते</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हैं</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जो</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उपकरण</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विफलता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">का</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">अनुमान</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लगा</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हो</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संस्था</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सक्रिय</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रखरखाव</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कदम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उठा</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकते</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हैं</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जिससे</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लागत</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बचत</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हो</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकती</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">अनुकूलन</span></b><b><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
(Customization)</span></b><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> - </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">ग्राहकों</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्राथमिकताओं</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जरूरतों</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">अपेक्षाओं</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">आधार</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पर</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उत्पाद</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">तैयार</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करने</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सक्षम</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बनाता</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कंप्यूटर</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विज़न</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">मशीन</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लर्निंग</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">तकनीकों</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">का</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उपयोग</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करके</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उत्पादित</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उत्पादों</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">गुणवत्ता</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जांच</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करने</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लिए</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लागू</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">किया</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जा</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकता</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उदाहरण</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लिए</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">एक</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विनिर्माण</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सेटिंग</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">-</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संचालित</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">दृश्य</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">निरीक्षण</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रणाली</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">वास्तविक</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">समय</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उत्पादों</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">छवियों</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">का</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विश्लेषण</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कर</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकती</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रणाली</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">स्वीकार्य</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">दोषपूर्ण</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उत्पादों</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">डेटासेट</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">से</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सीखता</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">,
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">दोषों</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">से</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जुड़े</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पैटर्न</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पहचान</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करता</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">यह</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">इसे</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उत्पादन</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">दौरान</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संभावित</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">मुद्दों</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">चिह्नित</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करने</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">अनुमति</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">देता</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">यह</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सुनिश्चित</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करता</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कि</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">केवल</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उच्च</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">गुणवत्ता</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">वाले</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उत्पाद</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">ही</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विनिर्माण</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रक्रिया</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">आगे</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बढ़ें।</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संक्षेप</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">वास्तविक</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">समय</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">गुणवत्ता</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">नियंत्रण</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उपकरण</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रूप</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कार्य</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करता</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है।</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हम</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">यह</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">निष्कर्ष</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">निकाल</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सकते</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हैं</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कि</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उत्पादक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> (Generative AI) </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">भावी</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;">-</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सूचक</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="font-family: "Arial",sans-serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> (Predictive
AI)</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"> दोनों</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">गुणवत्ता</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रबंधन</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">महत्वपूर्ण</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">क्षमता</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">है</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जो</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">दक्षता</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बढ़ाने</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">दोषों</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कम</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करने</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">,
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पूर्वानुमानित</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रखरखाव</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करने</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संस्था</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">की</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रक्रियाओं</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">अनुकूलित</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करने</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">तरीके</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">प्रदान</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करते</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हैं।</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">हालाँकि</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संस्थाओं</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">को</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">डेटा</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">गुणवत्ता</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लागत</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">एल्गोरिदम</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">में</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पूर्वाग्रह</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">नैतिक</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विचारों</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">और</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">नौकरी</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">विस्थापन</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">से</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संबंधित</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">चुनौतियों</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">का</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उचित</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रूप</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">से</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">समाधान</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">करना</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">चाहिए</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">ताकि</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">कृत्रिम</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">बुद्धिमत्ता</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">द्वारा</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संस्थाएँ</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">दिए</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">जाने</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">वाले</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">अवसरों</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">से</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">अधिकतम</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लाभ</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">उठा</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सके।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><a href="https://qmsawareness.blogspot.com/2024/01/potential-of-ai-within-quality.html" target="_blank"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">इसी</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लेख</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">का</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">अंग्रेजी</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">संस्करण</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">पढ़ने</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">के</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">लिए</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">
</span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">क्लिक</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span></a><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><a href="https://qmsawareness.blogspot.com/2024/01/potential-of-ai-within-quality.html" target="_blank">करें। </a><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सादर</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;">, <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">केशव</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">राम</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सिंघल</span><span style="mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p></o:p></span></p><br /><p></p>Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1922606028307214632.post-25457188390423360522024-02-01T21:27:00.001+05:302024-02-01T21:33:42.241+05:30कहानी - गुणवत्ता की ओर - सुरेश की कंपनी में गुणवत्ता प्रबंधन की यात्रा - 4<div>सुरेश की कंपनी में गुणवत्ता प्रबंधन की यात्रा </div><div>======= </div><div>4 </div><div><br /></div><div>तभी रवि ने अपनी घड़ी देखी। वह कम समय में अपनी बात कह पा रहा था। सुरेश, उसके पिता और किशोर बहुत ही ध्यान से उसकी बातें सुन रहे थे। </div><div><br /></div><div>रवि - किसी संस्था में एक प्रणाली उस समय अच्छी तरह से काम कर सकती है, जब जिम्मेदारियाँ और अधिकार उसके स्टाफ को सौंपे जाते हैं। छोटे ढाँचे या अनौपचारिक ढाँचे में, कोई भी प्रणाली ज़िम्मेदारियाँ और अधिकार निर्दिष्ट किए बिना लागू की जा सकती है, फिर भी किसी संस्था में ज़िम्मेदारियाँ और अधिकार निर्दिष्ट करना हमेशा बेहतर होता है, इसलिए मेरा सुझाव है कि आप अपनी संस्था में ज़िम्मेदारियाँ और अधिकार निर्दिष्ट अवश्य करें। ऐसी प्रणाली, ज़िम्मेदारियाँ और अधिकार निर्दिष्ट किए बिना, संभवतः अराजक, अक्षम और संघर्षों से ग्रस्त रहेंगी। संस्था की संगठनात्मक संरचना संस्था के लक्ष्यों को प्राप्त करने, संस्था के लोगों के प्रयासों के समन्वय और जवाबदेही सुनिश्चित करने के लिए एक रूपरेखा प्रदान करती है। किसी संस्था में स्पष्ट रूप से परिभाषित जिम्मेदारियों और प्राधिकारों के बिना, यह पता लगाना मुश्किल है कि कौन किसके लिए जिम्मेदार या जवाबदेह है, और इससे संस्था में दिशा और समन्वय की कमी हो जाती है। किसी संस्था में जिम्मेदारियाँ और अधिकार सौंपना कई कारणों से आवश्यक है। ज़िम्मेदारियाँ और अधिकार सौंपे जाने से प्रत्येक व्यक्ति यह जानने में सक्षम हो जाता है कि उसकी विशिष्ट भूमिका क्या है और उससे क्या अपेक्षा की जाती है। जब ज़िम्मेदारियाँ और अधिकार सौंपे जाते हैं, तो यह स्पष्ट हो जाता है कि कौन किसके लिए ज़िम्मेदार या जवाबदेह है। किसी संस्था में परिभाषित जिम्मेदारियाँ और अधिकार निर्णय लेने की प्रक्रिया को सुव्यवस्थित करते हैं, काम के दोहराव (duplication) से बचते हैं और संस्था में समग्र प्रदर्शन को बढ़ाते हैं। किसी संस्था में स्पष्ट जिम्मेदारियाँ और अधिकार होने से उन विवादों की संभावना कम हो जाती है जो भूमिकाओं के ओवरलैप होने या निर्णय लेने में टकराव के कारण उत्पन्न हो सकते हैं।</div><div><br /></div><div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEiPjJffDML3ofUdmPEIp5rIkTbHn0ojYX64AAIKV-f-YIzY55L5b3Sm8qJHIQrVqh5fPpIlnf4ZsqZ2EQFAH5dn9eBd0E72cnyIxdULK9VHK6G-DsoXe4m5TCvZnYyYGRvsqK4qoRwuu5q2MSCctEcZintOx4gbP4LdCW6L4_nssDyd95olvotwyqRR3pc" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="" data-original-height="1024" data-original-width="1024" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEiPjJffDML3ofUdmPEIp5rIkTbHn0ojYX64AAIKV-f-YIzY55L5b3Sm8qJHIQrVqh5fPpIlnf4ZsqZ2EQFAH5dn9eBd0E72cnyIxdULK9VHK6G-DsoXe4m5TCvZnYyYGRvsqK4qoRwuu5q2MSCctEcZintOx4gbP4LdCW6L4_nssDyd95olvotwyqRR3pc" width="240" /></a></div><br /><br /></div><div><br /></div><div><br /></div><div><br /></div><div><br /></div><div><br /></div><div><br /></div><div><br /></div><div><br /></div><div><br /></div><div><br /></div><div><p class="MsoNoSpacing" style="background-color: white; color: #222222; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13.2px;"><span style="font-family: arial; font-size: x-small;">साभार - प्रतीकात्मक चित्र AI की सहायता से तैयार किया। </span></p></div><div><br /></div><div><br /></div><div><br /></div><div>सुरेश - मैं आपकी बात से सहमत हूँ। हम यह जानते हैं कि किसी संस्था में सौंपी गई जिम्मेदारियों और प्राधिकारों के अभाव में भ्रम या अराजकता की संभावना रहती है। कर्मचारियों को यह नहीं पता होगा कि वे किस काम के लिए जिम्मेदार या जवाबदेह हैं और ऐसी स्थिति से भ्रम और अक्षमता पैदा हो सकती है। मुझे यह बताते हुए खुशी है कि हमने अपनी संस्था में जिम्मेदारियों और प्राधिकारों को लिखित रूप में निर्दिष्ट कर रखा है। </div><div><br /></div><div>रवि - मुझे यह जानकर प्रसन्नता है कि आपने अपनी संस्था में जिम्मेदारियों और प्राधिकारों को निर्दिष्ट कर रखा है। संस्था में जिम्मेदारियाँ और प्राधिकार सौंपने से कई लाभ मिलते हैं, जैसे न्यूनतम भ्रम और ओवरलैप के साथ सुचारू रूप से कार्य करना, बढ़ी हुई उत्पादकता, बेहतर प्रदर्शन, कुशल निर्णय लेना, और लोगों में कर्मचारी की संतुष्टि को बढ़ावा देना। मैं आपको एक बात बताना चाहता हूँ कि संस्था में आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली के कार्यान्वयन के संबंध में, मानक संस्था की भूमिकाओं, जिम्मेदारियों और प्राधिकारों (खंड 5.3) के संबंध में अपेक्षाओं का उल्लेख करता है।</div><div><br /></div><div>सुरेश - आपने मानक का उल्लेख किया है। क्या हम यह मानक प्राप्त कर सकते हैं? </div><div><br /></div><div>रवि - बिलकुल। आपको ये मानक भारतीय मानक ब्यूरो से मिल सकते हैं। आप इन्हें भी ऑनलाइन आर्डर देकर मँगा सकते हैं या फिर भारतीय मानक ब्यूरो के ऑफिस से हार्डकॉपी मानक खरीद सकते हैं। </div><div><br /></div><div>सुरेश - कौन-कौन से मानक हमें लेने चाहिए?</div><div><br /></div><div>रवि - आईएसओ 9000 परिवार में बहुत से मानक हैं, जिनकी जानकारी आपको ट्रेनिंग हैंडबुक और किंडल पुस्तक में मिल सकती है, फिर भी मैं आपको आईएस/आईएसओ 9000:2015 और आईएस/आईएसओ 9001:2015 मानकों को खरीदने की सलाह दूँगा। </div><div><br /></div><div>तभी सुरेश ने किशोर की ओर देखते हुए कहा - किशोर, तुम कुछ पूछना चाहते हो?</div><div><br /></div><div>किशोर - मैंने सुना है कि गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली लागू करने के लिए एक प्रबंधन प्रतिनिधि नियुक्त करने की जरुरत है। क्या यह जरूरी है कि हम किसी गुणवत्ता प्रोफेशनल को नियुक्त करें?</div><div> </div><div>रवि - आपकी संस्था के आकार-प्रकार को देखते हुए किसी गुणवत्ता प्रोफेशनल को नियुक्त करने की जरुरत नहीं है। साथ ही मैं बताना चाहता हूँ कि आईएसओ 9001:2008 गुणवत्ता मानक में गुणवत्ता प्रबंधन प्रणाली गतिविधियों के समन्वय के लिए एक प्रबंधन प्रतिनिधि नियुक्त करने की अपेक्षा थी, लेकिन वर्तमान आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली मानक के लिए किसी व्यक्ति को प्रबंधन प्रतिनिधि के रूप में विशेष रूप से नियुक्त करने की अपेक्षा नहीं है। </div><div><br /></div><div>किशोर - यदि प्रबंधन प्रतिनिधि नियुक्त नहीं होगा तो गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली की मॉनिटरिंग कौन करेगा? </div><div><br /></div><div>रवि - आपने बहुत ही प्रासंगिक प्रश्न पूछा है। वर्तमान आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली मानक में प्रबंधन प्रतिनिधि नियुक्ति के लिए स्पष्ट अपेक्षा का उल्लेख नहीं किया गया है, हालाँकि प्रबंधन प्रतिनिधि जो गतिविधियाँ पहले कर रहा था, वे अभी भी आवश्यक हैं। अब ऐसी सभी गतिविधियों की जिम्मेदारियाँ शीर्ष प्रबंधन के माध्यम से पूरी की जानी आवश्यक हैं। वर्तमान आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंधन प्रणाली मानक शीर्ष प्रबंधन की भागीदारी पर अधिक जोर देता है और मानक के लिए संस्था के भीतर प्रासंगिक भूमिकाओं के लिए जिम्मेदारियों और प्राधिकारों को सौपने की आवश्यकता होती है। इस प्रकार, संस्था के शीर्ष प्रबंधन को बहुत से काम करने की जरुरत है। उसे आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली अपेक्षाओं की अनुरूपता (conformance) सुनिश्चित करनी चाहिए, उसे यह सुनिश्चित करना है कि संस्था की प्रक्रियाएं अपेक्षित आउटपुट प्रदान करती हैं, उसे गुणवत्ता प्रबंधन प्रणाली के प्रदर्शन और सुधार के अवसरों की रिपोर्ट देनी होगी, पूरी संस्था में ग्राहक फोकस (customer focus) को बढ़ावा देना सुनिश्चित करना है, और परिवर्तनों की योजना बनाते और लागू करते समय गुणवत्ता प्रबंधन प्रणाली की अखंडता बनाए रखना सुनिश्चित करना।</div><div><br /></div><div>किशोर - यह तो बिलकुल प्रबंधन प्रतिनिधि जैसा ही काम है। क्या कोई संस्था इन कामों के लिए एक से अधिक व्यक्तियों को ऐसी भूमिका निभाने के लिए निर्दिष्ट कर सकता है?</div><div><br /></div><div>रवि - बिलकुल, ऐसी जिम्मेदारियाँ और प्राधिकार एक या अधिक व्यक्तियों को सौंपे जा सकते हैं या शीर्ष प्रबंधन स्वयं ऐसी भूमिका निभा सकता है। इस सम्बन्ध में संस्था के शीर्ष प्रबंधक को उचित निर्णय लेना चाहिए। निष्कर्ष में हम कह सकते हैं कि संस्था में जिम्मेदारियाँ और प्राधिकार सौंपना संस्था के कामकाज, बेहतर उत्पादकता और समग्र सफलता के लिए महत्वपूर्ण है। और यहाँ संस्था के शीर्ष प्रबंधन को अपनी भूमिका अच्छे से निभानी की जरुरत है। </div><div><br /></div><div>तभी रवि ने घड़ी के ओर देखा। </div><div><br /></div><div>सुरेश - रवि जी, आपने बहुत ही उपयोगी जानकारी हमें दी हैं। मैं आपका धन्यवाद देता हूँ कि आपने हमें समय दिया। जब भी मुझे जरुरत होगी मैं आपसे संपर्क करूँगा। </div><div><br /></div><div>रवि अपनी कुर्सी से उठने को तत्पर ही हुआ कि सुरेश उसे रोका और कहा - दो मिनिट, फिर किशोर की ओर देखा। किशोर भाग कर बाहर गया और कुछ ही पल में एक लिफाफा लेकर वापिस आया और वह लिफाफा उसने सुरेश को दे दिया। </div><div><br /></div><div>सुरेश अपनी कुर्सी से खड़ा हुआ और आदर से वह लिफाफा रवि को दिया और फिर रवि ने वहाँ से विदा ली। रवि के जाने के बाद सुरेश ने अपने पिता और किशोर की ओर देखते हुए कहा कि रवि ने हमें बहुत सी प्रासंगिक बातें बताईं हैं। मैं चाहता हूँ कि पहले मैं सम्बंधित साहित्य को पढ़ लूँ, उसके बाद मैं डिपार्टमेंटल हेड्स की एक मीटिंग बुलाना चाहता हूँ। साथ ही किशोर से उसने कहा कि जब भी कोई जयपुर या दिल्ली जा रहा हो, वह भारतीय मानक ब्यूरो के ऑफिस से आईएस/आईएसओ 9000:2015 और आईएस/आईएसओ 9001:2015 मानक खरीदकर लेता आए। किशोर ने बताया कि परचेज डिपार्टमेंट से कल सुबह कोई जयपुर जाएगा अतः उसे कह देंगे तो वह लेता आएगा। </div><div><br /></div><div>शेष फिर,</div><div>केशव राम सिंघल </div><div><br /></div>Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1922606028307214632.post-68339850357612011172024-01-30T21:36:00.002+05:302024-02-17T18:05:19.176+05:30कहानी - गुणवत्ता की ओर - सुरेश की कंपनी में गुणवत्ता प्रबंधन की यात्रा - 3 <p><span style="font-family: Mangal, serif;">सुरेश की कंपनी में गुणवत्ता प्रबंधन की यात्रा</span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">======= <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">3 <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रवि ने चाय पीते हुए भी अपनी बात जारी रखी। <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रवि - जो मुद्दे मैंने बताए, उन मुद्दों को शामिल करने वाला प्रस्तुतिकरण प्रशिक्षण<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>(presentation training) ऐसे व्यक्ति द्वारा आयोजित
किया जा सकता है, जो आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली मानक से अच्छी तरह परिचित
हो, मानक की अपेक्षाओं को बताने और उनकी व्याख्या करने में सक्षम हो। किसी बाहरी सलाहकार
या प्रशिक्षक को इस तरह का प्रशिक्षण आयोजित करने के लिए कहा जा सकता है। यदि शीर्ष
प्रबंधन किसी जागरूकता प्रशिक्षण में भाग लेने में सक्षम नहीं है, तो वह प्रासंगिक
साहित्य, किताबें और प्रकाशन पढ़ सकते हैं। <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEhYEChy255991p_819taMGkWAa_dXzOlZhofkOuwnp9t8iL3dX-NC_QqYUT9NDizQOvIvq--l1Q4dC7IbGHQIhqHo7Mh443HQwUopnhbqB0fvr0tMjapBkHdRewc_jUIwVovQrcfOz8huKpdkbbKZJ8Z_6dHQ7P2gS1AZU-gT_t9CrKkO71rG9hI3bSor8" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="" data-original-height="1024" data-original-width="1024" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEhYEChy255991p_819taMGkWAa_dXzOlZhofkOuwnp9t8iL3dX-NC_QqYUT9NDizQOvIvq--l1Q4dC7IbGHQIhqHo7Mh443HQwUopnhbqB0fvr0tMjapBkHdRewc_jUIwVovQrcfOz8huKpdkbbKZJ8Z_6dHQ7P2gS1AZU-gT_t9CrKkO71rG9hI3bSor8" width="240" /></a></div><br /><p></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="background-color: white; color: #222222; font-family: arial; font-size: x-small;">साभार - प्रतीकात्मक चित्र AI की सहायता से तैयार किया।</span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">इस संबंध में, रवि ने ‘Training Handbook on ISO 9001:2015 QMS Awareness’
(ASIN - B093YFFY7Z, available at Amazon) को पढ़ने का सुझाव दिया, जिसका <a href="https://www.amazon.in/TRAINING-HANDBOOK-ISO-9001-AWARENESS-ebook/dp/B093YFFY7Z/ref=sr_1_1?crid=3S4O5CQX98KT&keywords=keshav+ram+singhal&qid=1706629505&sprefix=%2Caps%2C336&sr=8-1" target="_blank">लिंक</a> है। <span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रवि - वर्ष 2015 में, अंतरराष्ट्रीय मानकीकरण संस्था (International
Organization for Standardization - आईएसओ) ने आईएसओ 9001 के लिए एक सूचनात्मक निःशुल्क
विवरणिका "ISO 9001 - Debunking the myths" प्रकाशित की है, जो इसके कार्यान्वयन
और उपयोग के बारे में कुछ गलतफहमियों को स्पष्ट करता है। इसे आप आईएसओ की वेबसाइट से
डाउनलोड कर सकते हैं। इसका पढ़ना आपके लिए उपयोगी होगा। कई अन्य पुस्तकें और प्रकाशन
उपलब्ध हैं।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सुरेश रवि की बातों को ध्यान पूर्वक सुन रहा था। उसने कहा - रवि जी, रुको, मैं
यह यह ट्रेनिंग हैंडबुक का आर्डर अमेजन की साइट पर दे ही देता हूँ और आईएसओ की वेबसाइट
से विवरणिका भी डाउनलोड कर लेता हूँ। <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">तभी रवि ने कहा - ट्रेनिंग हैंडबुक के अलावा आप अमेजन से
"Implementing An Effective Quality Management System Kindle Edition (ASIN
- B0CHM9D2NL, available at Amazon) का भी आर्डर भेज सकते हैं</span> <span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">, जिसका <a href="https://www.amazon.in/Implementing-Effective-Quality-Management-System-ebook/dp/B0CHM9D2NL/ref=sr_1_2?crid=3S4O5CQX98KT&keywords=keshav+ram+singhal&qid=1706629613&sprefix=%2Caps%2C336&sr=8-2" target="_blank">लिंक</a> है। यह प्रकाशन भी आपके लिए उपयोगी रहेगा। <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">तभी सुरेश ने अमेजन साइट पर दोनों किंडल प्रकाशनों का आर्डर भेजा और साथ ही
आईएसओ की वेबसाइट से विवरणिका भी डाउनलोड कर लीं। सुरेश ने रवि को बताया - ये दोनों
किंडल प्रकाशन तो मेरे मोबाइल और किंडल रीडर डिवाइस में ही आ गए हैं। अब मैं इन्हे पढ़ सकूँगा। <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रवि - बहुत ही अच्छी बात है कि आपने मेरी सलाह को माना। मेरा विश्वास है कि
ये साहित्य आपके लिए लाभकारी रहेंगे। मैं एक बात और कहना चाहता हूँ कि यदि आप आईएसओ
9001 :2015 से सम्बंधित साहित्य भली प्रकार पढ़ेंगे तो आपको सलाहकार पर कम निर्भर रहना
पडेगा और इस तरह आप बहुत सा समय और पैसा बचा पाएँगे।<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सुरेश - वह कैसे?<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रवि - कई संस्थाएँ आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली लागू करने के लिए
पूरी तरह से सलाहकार पर निर्भर हो जाती हैं। इसमें सलाहकार संस्था को अधिक सेवाएं देता
है तो वह अपनी फीस भी ज्यादा वसूलता है।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सुरेश - आप अपना नुकसान क्यों कर रहे हैं?<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रवि - इसमें मेरे नुकसान की कोई बात नहीं है। हम अधिकतर प्रबंधन सलाहकार बहुत
व्यस्त रहते हैं, हम चाहते हैं कि संस्था के लोगों में गुणवत्ता अवधारणा की जागरूकता
अधिक से अधिक फैले, ताकि छोटी-छोटी बातों के लिए संस्थाओं को हम पर निर्भर न रहना पड़े।
यदि लोगों में गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली की जागरूकता बढ़ेगी तो संस्था में मजबूत गुणवत्ता
प्रबंध प्रणाली लागू हो पाएगी और साथ ही किसी की बैसाखी पर संस्था को निर्भर नहीं रहना
पडेगा। <o:p></o:p></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: Mangal, serif;">सुरेश - ऐसा बहुत कम सलाहकार कहते होंगे। </span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: Mangal, serif;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: Mangal, serif;">रवि - मैं यह भी बताना चाहता हूँ कि आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली लागू करने के लिए किसी सलाहकार को नियुक्त करना आवश्यक नहीं है। हालाँकि किसी अच्छे सलाहकार की नियुक्ति एक सार्थक निवेश हो सकता है। एक अच्छा सलाहकार संगठन में ज्ञान और कौशल के त्वरित हस्तांतरण में मदद करता है। संस्था को आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली कार्यान्वयन कार्यक्रम को ट्रैक पर रखने के लिए मार्गदर्शन प्रदान करने के लिए सलाहकार की आवश्यकता हो सकती है, पर उसकी नियुक्ति जरूरी नहीं। </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सुरेश - मैं आपके विचारों की कद्र करता हूँ। कृपया आगे बताएँ। <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रवि - अब मैं आगे की बात बताना चाहता हूँ। संस्था के शीर्ष प्रबंधन को बहुत
से कामों में सक्रिय रूप से शामिल होकर आईएसओ 9001 :2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली मानक
को लागू करने के लिए नेतृत्व, प्रतिबद्धता और दृढ़ संकल्प का प्रदर्शन करना चाहिए,
जिससे (1) यह सुनिश्चित किया जा सके कि संस्था के लोग मानक की अपेक्षाओं को पूरा करने
के महत्व को समझें, (2) संस्था की गुणवत्ता नीति और गुणवत्ता उद्देश्यों की स्थापना
हो सके, (3) संस्था की व्यावसायिक प्रक्रियाओं में गुणवत्ता प्रबंधन प्रणाली अपेक्षाओं
को एकीकृत कर सकें, (4) प्रक्रिया दृष्टिकोण और जोखिम-आधारित सोच के उपयोग को बढ़ावा
मिल सके, (5) संस्था में लोगों को कार्यान्वयन में शामिल करना, निर्देशित करना और समर्थन
करना, (6) आवश्यक संसाधन उपलब्ध कराना, (7) सुधार को बढ़ावा देना, (8) संस्था की रणनीतिक
दिशा के साथ संस्था की गुणवत्ता प्रबंधन प्रणाली की निरंतर उपयुक्तता, पर्याप्तता,
प्रभावशीलता और संरेखण (adequacy, effectiveness and alignment) सुनिश्चित करने के
लिए योजनाबद्ध अंतराल पर प्रबंधन समीक्षा हो सके। <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सुरेश - आप उद्देश्यों या लक्ष्यों के बारे में कुछ कह रहे थे। कृपया उस बारे
में बताएँ। <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रवि - संस्था के शीर्ष प्रबंधन को उन उद्देश्यों या लक्ष्यों की पहचान करनी
चाहिए जिन्हें वह प्राप्त करना चाहता है। विशिष्ट उद्देश्य या लक्ष्य इस प्रकार हो
सकते हैं - (1) अधिक कुशल उत्पाद और सेवा प्रदान करना, (2) अधिक लाभदायक बने, (3) लगातार
अपेक्षाओं को पूरा करने वाले उत्पाद और सेवा का उत्पादन करना, (4) ग्राहक संतुष्टि
प्राप्त करना / बढ़ाना, (5) संस्था के लिए अधिक व्यवसाय, (6) बाज़ार हिस्सेदारी बनाए
रखना/बढ़ाना (व्यवसाय), (7) संस्था की प्रक्रियाओं में सुधार, (8) संचार में सुधार,
(9) संस्था के लोगों का मनोबल बढ़ाना, (10) लागत कम करना, (11) देनदारियां कम करना,
(12) अपशिष्ट (waste) को कम करना, (13) पुनर्कार्य (rework) को कम करना, (14) उत्पादन
प्रक्रिया में विश्वास बढ़ाना (15) तकनीकी उन्नयन। <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">अपनी बात का अंत करते हुए रवि ने कहा - शीर्ष प्रबंधन को यह सुनिश्चित करने
की आवश्यकता है कि इच्छित परिणाम प्राप्त हों, इसलिए शीर्ष प्रबंधन को आईएसओ
9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली मानक के अनुसार संस्था में गुणवत्ता प्रबंधन प्रणाली
विकसित करने और लागू करने के लिए हर संभव कदम उठाना चाहिए। इस संबंध में, मानक में
बताई गई अपेक्षाओं और संस्था द्वारा निर्धारित अपेक्षाओं को पूरा किया जाना आवश्यक
है। संक्षेप में, शीर्ष प्रबंधन को आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंधन प्रणाली का व्यापक
ज्ञान होना चाहिए और उसे आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली मानक लागू करने में
सक्रिय रूप से शामिल होना चाहिए। मुझे विश्वास है कि आप अपनी कम्पनी में आईएसओ
9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली मानक लागू कर पाएंगे और गुणवत्ता की यात्रा में
आगे कदम उठाएँगे। <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सुरेश - रवि, आपका मार्गदर्शन सुनकर लगता है कि गुणवत्ता की दिशा में कदम बढ़ाना
मुश्किल नहीं होगा।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रवि - हाँ, सुरेश, गुणवत्ता में सुधार करना आवश्यक है, लेकिन हमें इसमें अपनी
विशेषता डालनी चाहिए। हमें अपनी संस्था के लोगों में यह अनुभूति करवाना जरूरी है कि
हम कैसे इसे अपने उद्यम के लाभ में परिणामी बना सकते हैं।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सुरेश - आपका यह सुझाव बहुत महत्वपूर्ण है। लेकिन मैं यह समझ नहीं पा रहा हूँ
कि आईएसओ 9001:2015 को लागू करने वाले शुरुआती कदम कौन-कौन से अपनाऊँ।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">रवि - ठीक है, सुरेश, आप एक छोटे से मॉडल के माध्यम से आगे बढ़ सकते हो। ये
मॉडल आप इन किंडल पुस्तकों को पढ़कर जान सकते हैं। जो बात मैं आपको कहने जा रहा हूँ,
वह जान लें। <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">सुरेश - ठीक है। <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">शेष फिर,<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; mso-fareast-language: EN-IN;">केशव राम सिंघल <o:p></o:p></span></p>Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1922606028307214632.post-3913980734442904242024-01-23T18:18:00.000+05:302024-01-23T18:18:04.987+05:30कहानी - गुणवत्ता की ओर - सुरेश की कंपनी में गुणवत्ता प्रबंधन की यात्रा - 2 <p><b>सुरेश की कंपनी में गुणवत्ता प्रबंधन की यात्रा </b></p><p>======= </p><p>2</p><p><br /></p><p>रवि नियत समय पर सुरेश के ऑफिस पहुँच गया। सुरेश ने रवि से कहा - स्वागत है आपका। आज आप बहुत ही प्रसन्न लग रहे हैं। </p><p></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgJZPj3PvcIgOhsJzQZvjqRabRdhJBQcXyVS9K_WjNNEsdd442vGy81LbHZL5cnKmlAlB1XE0JGqdToxwbvWmehGejxLwZ0WG1AsTCKLWy-xwPco3DEet7dbPlDnmXLkEQfXlLEv85tdJ87rilCeBwsz0ZKJzrJ4RYmDFZMe6a6j6bixPEiEqW7Atepm5s" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="" data-original-height="384" data-original-width="384" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgJZPj3PvcIgOhsJzQZvjqRabRdhJBQcXyVS9K_WjNNEsdd442vGy81LbHZL5cnKmlAlB1XE0JGqdToxwbvWmehGejxLwZ0WG1AsTCKLWy-xwPco3DEet7dbPlDnmXLkEQfXlLEv85tdJ87rilCeBwsz0ZKJzrJ4RYmDFZMe6a6j6bixPEiEqW7Atepm5s" width="240" /></a></div><br /><br /><p></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><span style="font-family: arial; font-size: x-small;">साभार - प्रतीकात्मक चित्र AI की सहायता से तैयार किया।</span></p><p><br /></p><p>रवि - प्रसन्नता की तो बात है। आज एक मित्र ने याद किया। वैसे तो हम सभी अपने-अपने कार्यों में इतने व्यस्त हो गए हैं कि एक-दूसरे से मिलना-मिलाना भी कम ही हो पाता है। </p><p><br /></p><p>सुरेश - आप सही कहते हो। वैसे मैंने आपको एक विशेष प्रयोजन से आमंत्रित किया है और मैं आपसे सलाह लेना चाहता हूँ। </p><p><br /></p><p>रवि - आप अपनी बात मुझे बताएँ और बताएँ कि आपका वह विशेष प्रयोजन क्या है?</p><p><br /></p><p>उसी समय सुरेश के पिता और किशोर भी आ गए। सुरेश ने रवि से अपने पिता और किशोर का परिचय कराया और कहा कि ये भी बातचीत में शामिल रहेंगे।</p><p><br /></p><p>सुरेश - आप तो जानते ही हैं कि हमने बहुत ही मेहनत से यह कम्पनी स्थापित की है। हमारा व्यवसाय बढ़ रहा है और हम प्रगति भी कर रहे हैं, पर हम अभी भी परम्परागत तरीके से व्यवसाय कर रहे हैं। देश की बहुत सी कम्पनियाँ आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली का प्रमाणन ले रही हैं, हम भी इस ओर अपने कदम बढ़ाना चाहते हैं, पर मुझे इस सम्बन्ध में कुछ जानकारी नहीं है। मुझे विश्वास है कि आप मेरी सहायता करेंगे और मुझे सलाह देंगे कि हम कैसे इस ओर बढ़ सकते हैं और गुणवत्ता अवधारणाओं को कैसे लागू कर सकते हैं। कैसे हम प्रमाणन प्राप्त कर सकते हैं। </p><p><br /></p><p>सुरेश की बात सुनकर रवि बोला - मुझे यह जानकर प्रसन्नता है कि आप अपनी संस्था में नवाचार प्रयासों की ओर सोच रहे हैं। मैं आपको गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली के बारे में जानकारी दूँगा। पहली बात जो मैं बताना चाहता हूँ, वह है कि किसी संस्था के लिए आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली मानक को अपनाना और लागू करना एक रणनीतिक निर्णय है। एक बार जब कोई संस्था का शीर्ष प्रबंधन आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली मानक को अपनी संस्था में विकसित और कार्यान्वित करने का निर्णय लेता है, तो शीर्ष प्रबंधन की ओर से की गई तीन चीजें आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली मानक के उचित विकास और कार्यान्वयन में सहायता प्रदान कर सकती हैं। ये तीन चीजे हैं - (1) शीर्ष प्रबंधन की नेतृत्व भूमिका, (2) शीर्ष प्रबंधन की प्रतिबद्धता, और (3) शीर्ष प्रबंधन की सक्रिय भूमिका। </p><p><br /></p><p>सुरेश - कृपया स्पष्टता से समझाएँ। </p><p><br /></p><p>रवि - शीर्ष प्रबंधन के लिए आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली मानक को लागू करने के लिए नेतृत्व और प्रतिबद्धता प्रदर्शित करना आवश्यक है। संस्था के शीर्ष प्रबंधन को आश्वस्त होना चाहिए कि आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली मानक को लागू करने से संस्था को कई संभावित लाभ मिलेंगे। शीर्ष प्रबंधन को पता होना चाहिए कि यद्यपि प्रमाणीकरण अनिवार्य नहीं है या मानक की यह अपेक्षा भी नहीं है, तथापि प्रमाणीकरण संस्था को उत्पाद की गुणवत्ता, सेवा की गुणवत्ता, गुणवत्ता प्रबंधन प्रणाली और सतत विकास पहल के प्रति एक दृश्यमान प्रतिबद्धता प्रदर्शित करने में सक्षम करेगा। </p><p><br /></p><p>सुरेश - क्या आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली का प्रमाणीकरण अनिवार्य नहीं है?</p><p><br /></p><p>रवि - हाँ, आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली मानक का प्रमाणीकरण अनिवार्य नहीं है। आप चाहे प्रमाणीकरण लें या न लें, यह आपकी इच्छा पर निर्भर करता है। आप बिना प्रमाणीकरण के भी अपनी संस्था में आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली मानक कार्यान्वित अर्थात् लागू कर सकते हैं। </p><p><br /></p><p>सुरेश - पर हमें आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली मानक के बारे में जानकारी नहीं है। कैसे हम इस बारे में जान सकते हैं?</p><p><br /></p><p>रवि - यह सही बात है, आपको और संस्था के शीर्ष प्रबंधन को आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली मानक के बारे में पता होना चाहिए, जिसके लिए मेरा सुझाव है कि शीर्ष प्रबंधन को एक प्रस्तुति प्रशिक्षण में भाग लेना चाहिए, जिसमें आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली मानक से जुड़े मुद्दे शामिल हों, जैसे कि (1) आईएसओ 9001:2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली मानक अवलोकन (2) संस्था और उसके संदर्भ को समझने का महत्व (3) जोखिम आधारित सोच (4) लक्ष्यों और अपेक्षाओं की पहचान (5) नेतृत्व भूमिका (6) गुणवत्ता नीति (7) गुणवत्ता के उद्देश्य (8) गुणवत्ता प्रबंधन प्रणाली की प्रभावशीलता में योगदान के लिए व्यक्तियों को शामिल करना (9) संचालन समिति का गठन (10) टास्क फोर्स का गठन (11) सलाहकार की नियुक्ति (12) कार्यान्वयन की प्रक्रिया। </p><p><br /></p><p>तभी चाय आ गई और सुरेश ने कहा - पहले चाय पी लेते हैं, फिर मैं आपकी बात धैर्य से सुनूँगा। आपकी बातें मुझे रुचिकर लग रही हैं। आप बहुत ही स्पष्टता से उपयोगी जानकारी मुझे बता रहे हैं। </p><p><br /></p><p>शेष फिर,</p><p>केशव राम सिंघल </p><p><br /></p>Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1922606028307214632.post-25189282482331342552024-01-22T12:38:00.004+05:302024-01-24T14:48:36.947+05:30कहानी - गुणवत्ता की ओर - सुरेश की कंपनी में गुणवत्ता प्रबंधन यात्रा - 1<p><b>कहानी - गुणवत्ता की ओर - सुरेश की कंपनी में गुणवत्ता प्रबंधन यात्रा </b></p><p>======= </p><p>1</p><p>अजमेर राजस्थान का एक शहर है और साथ ही जिला भी। पानी की कमी के कारण उद्योग यहाँ कम पनपे, फिर भी बहुत से उद्यमियों ने इस जिले में अपने उद्योग लगाने का जोखिम लिया। बहुत से बंद भी हो गए, जो चुनौतियों को भली प्रकार से सम्बोधित नहीं कर पाए। पर कुछ ऐसे भी हैं, जिन्होंने मुश्किलों के बावजूद हालातों से लड़ते हुए हार नहीं मानी और अपने उद्योग स्थापित किए। उनमें से एक हैं सुरेश, जिनके बारे में मैं चर्चा कर रहा हूँ। </p><p></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEiuWoMM6eLzhLrOx-uSBwXXDQoaT23NcwSa5GC1Xiqyd67NSRahoinOnXWiW_TVfEFnxb0NuS0_huKGmqDankwzW1M09qfypwkWOYB1VijpbfhxRJZrCb3ebY98AuRegKnZE1D7e-a519BrpDy6kGi5I40eqhaB8wNE6kvcCMVG6oZNF1gciyUF9hyFwdE" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="" data-original-height="1024" data-original-width="1024" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEiuWoMM6eLzhLrOx-uSBwXXDQoaT23NcwSa5GC1Xiqyd67NSRahoinOnXWiW_TVfEFnxb0NuS0_huKGmqDankwzW1M09qfypwkWOYB1VijpbfhxRJZrCb3ebY98AuRegKnZE1D7e-a519BrpDy6kGi5I40eqhaB8wNE6kvcCMVG6oZNF1gciyUF9hyFwdE" width="240" /></a></div><br /><br /><p></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><span style="font-size: x-small;">साभार - प्रतीकात्मक चित्र AI की सहायता से तैयार किया। </span></p><p>सुरेश एक छोटे से उद्यमी हैं, आईआईटी से उसने बीटेक किया था। मुंबई में नौकरी की, पर मन अपना कुछ करने का था। नौकरी में मन नहीं लगा। पिता राजस्थान में रेल कर्मचारी थे, इसलिए फैसला लिया कि राजस्थान में ही अपनी फैक्ट्री खोलेंगे। जयपुर, कोटा, अलवर आदि शहरों के औद्योगिक क्षेत्रों का प्रारम्भिक रिसर्च के उद्देश्य से दौरा किया, पर जमीन की कीमतों और शहर से औद्योगिक क्षेत्र की दूरी के कारण वह कोई उचित निर्णय नहीं ले पाया। एक दिन बस में यात्रा करते हुए उसकी एक उद्यमी से बातचीत हुई, जिसने बताया कि अजमेर में जमीनों की कीमतें इतनी अधिक नहीं हैं, जितनी अन्य शहरों में है और माखुपुरा इंडस्ट्रियल एरिया शहर से ज्यादा दूर भी नहीं है। यदि कोई व्यक्ति रहने के लिए अपना घर आदर्श नगर या आसपास लेता है जो वहाँ से कुछ ही किलोमीटर दूर है यह इंडस्ट्रियल एरिया। बस फिर क्या था, सुरेश ने अजमेर जाने की योजना बनाई और वहीं एक मैनुफैक्चरिंग संस्थान स्थापित किया। शुरू में बहुत सी दिक्कतें आईं, पर सरकार की नीति के कारण एक पब्लिक सेक्टर बैंक से ऋण भी मिल गया। सरकार की नीति थी कि स्माल स्केल इंडस्ट्रीज को सहायता प्रदान कर इंडस्ट्रियल डेवलपमेंट किया जाए। इसी नीति के कारण जमीन राजस्थान स्टेट इंडस्ट्रियल डेवलपमेंट एंड इन्वेस्टमेंट कारपोरेशन, जिसे संक्षेप में रीको के नाम से जाना जाता है, से जमीन भी आवंटित हो गई। </p><p><br /></p><p>सुरेश की कंपनी को दस से अधिक वर्ष हो गए हैं। उसके पिता रेलवे से रिटायर भी हो गए और अब सुरेश के पास ही रहते हैं। हालाँकि उसके पिता रोज तो नहीं, पर सप्ताह में दो-तीन दिन कंपनी जाते हैं। रेलवे में नौकरी करने का उनका अनुभव सुरेश के लिए काफी लाभदायक रहता है। वे सरकारी विभागों में काम करवाने की प्रक्रिया को जानते हैं। इन दस सालों में सुरेश ने काफी सफलताएँ अर्जित की हैं। अब वह अपने उत्पाद विदेश में निर्यात भी करने लगा है। उसकी कंपनी में पचास से अधिक कर्मचारी काम करते हैं। </p><p><br /></p><p>चारों ओर वह गुणवत्ता के बारे में सुनता। बहुत से संस्थानों ने आईएसओ 9001 :2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली मानक लागू कर लिया। उसने भी उन्नति के उद्देश्य अपनी कंपनी में गुणवत्ता को विशेष महत्व देने का निर्णय लिया। उसने गुणवत्ता प्रबंधन के लिए आईएसओ 9001 :2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली मानक का उपयोग करने का विचार किया, लेकिन उसके मन में कई सवाल थे। सुरेश अपनी कंपनी में आईएसओ 9001 :2015 गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली लागू करना चाहता था, पर बहुत सी बातों पर उसे स्पष्टता नहीं थी, अतः उसने सोचा कि वह अपने मित्र रवि से बात करे, जिसने कई संस्थानों में गुणवत्ता प्रबंध प्रणाली लागू करवाई। सुरेश ने फोन उठाया और रवि को चाय के लिए करीब तीन बजे आमंत्रित किया। रवि ने सुरेश को आश्वासन दिया कि वह नियत समय पर उसके ऑफिस पहुँच जाएगा। रवि सुरेश का मित्र है और आजकल सलाहकार के रूप में अपनी विशेषज्ञ सेवाएँ वह कंपनियों को देता है। सुरेश ने अपने पिता को रवि के बारे में बताया और कहा कि वे भी उस समय मीटिंग में रहेंगे तो अच्छा रहेगा। सुरेश के पिता ऐसे अवसरों पर बहुत ही लाभदायक भूमिका में रहते हैं। वे एक अच्छे श्रोता हैं और अकसर बातचीत के महत्वपूर्ण बिंदुओं को प्रायः वे लिख लिया करते हैं। साथ ही सुरेश ने अपनी कम्पनी की मैनुफैक्चरिंग डिपार्टमेंट के असिस्टेंट मैनेजर किशोर को भी मीटिंग में उपस्थित रहने के लिए कह दिया।</p><p><br /></p><p>शेष फिर,</p><p>केशव राम सिंघल </p><p><br /></p><p><br /></p>Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1922606028307214632.post-10687756786627922082024-01-12T13:24:00.006+05:302024-01-23T20:34:32.608+05:30व्यक्ति बनाम व्यवस्था<p>व्यक्ति बनाम व्यवस्था</p><p>=======</p><p>एक ख़राब प्रणाली या व्यवस्था एक अच्छे इंसान को हर बार हरा देगी। हमेशा प्रणाली, व्यवस्था और प्रक्रियाओं को बेहतर बनाने पर ध्यान दें। </p><p>=======</p><p>डब्ल्यू एडवर्ड्स डेमिंग (व Edwards Deming) एक प्रसिद्ध सांख्यिकीविद्, प्रोफेसर, लेखक, व्याख्याता और सलाहकार थे। उन्होंने एक बार कहा था, "एक ख़राब प्रणाली या व्यवस्था हर बार एक अच्छे इंसान को हरा देगी।" (A bad system will beat a good person every time.) उनका इरादा समस्याओं या विफलताओं के लिए केवल व्यक्तियों को दोष देने के बजाय किसी संस्था के भीतर समग्र प्रणाली और प्रक्रियाओं पर ध्यान केंद्रित करने के महत्व को उजागर करना था।</p><p></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEhWVMZhozxaBFkz8iwSq2MMV3zNwfX-hFrsUkQvqQMp-gFJDEVI-C4mr4ZgkhQseRGlZ5nTa_ZOeYO4KIo2JoNAFecNcN4XJEMX248zLmHwAu-AAgrjAQdwQEFkyPb6FQCIn2tiWBrEPHeroxQ6PzVTkRWSmd8K8_Ix6cnnpSTiXzTXksajVXFF2U_mhB4" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="" data-original-height="1024" data-original-width="1024" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEhWVMZhozxaBFkz8iwSq2MMV3zNwfX-hFrsUkQvqQMp-gFJDEVI-C4mr4ZgkhQseRGlZ5nTa_ZOeYO4KIo2JoNAFecNcN4XJEMX248zLmHwAu-AAgrjAQdwQEFkyPb6FQCIn2tiWBrEPHeroxQ6PzVTkRWSmd8K8_Ix6cnnpSTiXzTXksajVXFF2U_mhB4" width="240" /></a></div><br /><br /><p></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><span style="font-family: arial; font-size: x-small;">साभार - प्रतीकात्मक चित्र AI की सहायता से निर्मित </span></p><p><br /></p><p>डेमिंग समग्र गुणवत्ता प्रबंधन (TQM) के विकास में एक प्रमुख व्यक्ति थे। उन्होंने इस विचार पर जोर दिया कि किसी संस्था के भीतर अधिकांश मुद्दे प्रणालीगत समस्याओं के परिणाम हैं, न कि व्यक्तिगत अक्षमता के। उनका कहना था कि भले ही आपके पास प्रतिभाशाली और नेक इरादे वाले व्यक्ति हों, यदि वे किसी त्रुटिपूर्ण या अक्षम प्रणाली में काम कर रहे हैं, तो उनके प्रयास विफल हो जाएंगे और प्रणाली प्रबल हो जाएगी।</p><p><br /></p><p>दूसरे शब्दों में, व्यक्ति अपना सर्वश्रेष्ठ प्रयास कर सकते हैं, लेकिन यदि वे खराब डिज़ाइन वाली या अकुशल प्रणाली से बाधित हैं, तो उनके प्रयासों से इष्टतम परिणाम नहीं मिलेंगे। ख़राब व्यवस्था के कारण वे अपने प्रयासों में असफल होंगे। डेमिंग ने प्रबंधन के लिए एक समग्र दृष्टिकोण की वकालत की जिसमें प्रक्रियाओं और प्रणालियों में निरंतर सुधार, गुणवत्ता की संस्कृति को बढ़ावा देना और कर्मचारियों को सुधार में योगदान करने के लिए सशक्त बनाना शामिल है। इस दर्शन का उद्देश्य एक ऐसा वातावरण बनाना है, जहाँ व्यक्ति उत्कृष्टता प्राप्त कर सकें और संस्था की सफलता में सार्थक योगदान दे सकें।</p><p><br /></p><p>संक्षेप में, डेमिंग का वक्तव्य संस्था को चीजों के गलत होने पर केवल व्यक्तियों पर दोष मढ़ने के बजाय बेहतर परिणाम प्राप्त करने के लिए अपनी प्रणाली, व्यवस्था और प्रक्रियाओं को बेहतर बनाने पर ध्यान केंद्रित करने की आवश्यकता पर जोर देता है।</p><p><br /></p><p>सादर,</p><p>केशव राम सिंघल</p>Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1922606028307214632.post-73410406452825087032023-12-22T14:46:00.004+05:302023-12-22T14:46:59.586+05:30आईएसओ 9000 श्रृंखला मानक <p><b>आईएसओ 9000 श्रृंखला मानक</b></p><p>=======</p><p><b>मूल सिद्धांतों और शब्दावली पर आईएसओ/टीसी 176/एससी 1 की जिम्मेदारी के तहत प्रकाशित मानक </b></p><p><br /></p><p>एक मानक प्रकाशित</p><p>(1) आईएसओ 9000:2015 - गुणवत्ता प्रबंधन प्रणाली - मूल सिद्धांत और शब्दावली</p><p>=======</p><p><b>गुणवत्ता प्रणालियों पर आईएसओ/टीसी 176/एससी 2 की जिम्मेदारी के तहत प्रकाशित मानक</b></p><p><br /></p><p>छह मानक प्रकाशित</p><p>(1) आईएसओ 9001:2015 - गुणवत्ता प्रबंधन प्रणाली - अपेक्षाएँ</p><p>(2) आईएसओ/टीएस 9002:2016 - गुणवत्ता प्रबंधन प्रणाली - आईएसओ 9001:2015 के अनुप्रयोग के लिए दिशानिर्देश</p><p>(3) आईएसओ 9004:2018 - गुणवत्ता प्रबंधन - एक संस्था के लिए गुणवत्ता - निरंतर सफलता प्राप्त करने के लिए मार्गदर्शन</p><p>(4) आईएसओ 10005:2018 - गुणवत्ता प्रबंधन - गुणवत्ता योजनाओं के लिए दिशानिर्देश</p><p>(5) आईएसओ 10006:2017 - गुणवत्ता प्रबंधन - परियोजनाओं में गुणवत्ता प्रबंधन के लिए दिशानिर्देश</p><p>(6) आईएसओ 10007:2017 - गुणवत्ता प्रबंधन - विन्यास प्रबंधन के लिए दिशानिर्देश</p><p>=======</p><p><b>सहायक प्रौद्योगिकी पर आईएसओ/टीसी 176/एससी 3 की जिम्मेदारी के तहत प्रकाशित मानक</b></p><p><br /></p><p>चौदह मानक प्रकाशित</p><p>(1) आईएसओ/टीएस 10020:2022 - गुणवत्ता प्रबंधन प्रणाली - संगठनात्मक परिवर्तन प्रबंधन - प्रक्रियाएं</p><p>(2) आईएसओ 10019:2005 - गुणवत्ता प्रबंधन प्रणाली सलाहकारों के चयन और उनकी सेवाओं के उपयोग के लिए दिशानिर्देश</p><p>(3) आईएसओ 10018:2020 - गुणवत्ता प्रबंधन - लोगों की भागीदारी के लिए मार्गदर्शन</p><p>(4) आईएसओ 10017:2021 - गुणवत्ता प्रबंधन - आईएसओ 9001:2015 के लिए सांख्यिकीय तकनीकों पर मार्गदर्शन</p><p>(5) आईएसओ 10015:2019 - गुणवत्ता प्रबंधन - क्षमता प्रबंधन और लोगों के विकास के लिए दिशानिर्देश</p><p>(6) आईएसओ 10014:2021 - गुणवत्ता प्रबंधन प्रणाली - गुणवत्तापूर्ण परिणामों के लिए एक संगठन का प्रबंधन - वित्तीय और आर्थिक लाभ प्राप्त करने के लिए मार्गदर्शन</p><p>(7) आईएसओ 10013:2021 - गुणवत्ता प्रबंधन प्रणाली - दस्तावेजी जानकारी के लिए मार्गदर्शन</p><p>(8) आईएसओ 10012:2003 - माप प्रबंधन प्रणाली - माप प्रक्रियाओं और माप उपकरणों के लिए आवश्यकताएँ</p><p>(9) आईएसओ 10010:2022 - गुणवत्ता प्रबंधन - संगठनात्मक गुणवत्ता संस्कृति को समझने, मूल्यांकन करने और सुधार करने के लिए मार्गदर्शन</p><p>(10) आईएसओ 10008:2022 - गुणवत्ता प्रबंधन - ग्राहक संतुष्टि - व्यवसाय-से-उपभोक्ता इलेक्ट्रॉनिक वाणिज्य लेनदेन के लिए मार्गदर्शन</p><p>(11) आईएसओ 10004:2018 - गुणवत्ता प्रबंधन - ग्राहक संतुष्टि - निगरानी और मापने के लिए दिशानिर्देश</p><p>(12) आईएसओ 10003:2018 - गुणवत्ता प्रबंधन - ग्राहक संतुष्टि - संस्था के बाहर विवाद समाधान के लिए दिशानिर्देश</p><p>(13) आईएसओ 10002:2018 - गुणवत्ता प्रबंधन - ग्राहक संतुष्टि - संस्था में शिकायतों से निपटने के लिए दिशानिर्देश</p><p>(14) आईएसओ 10001:2018 - गुणवत्ता प्रबंधन - ग्राहक संतुष्टि - संस्था के लिए आचार संहिता के लिए दिशानिर्देश</p><p><br /></p><p>सभी मानक आईएसओ द्वारा अंग्रेजी में प्रकाशित किए गए हैं। प्रासंगिक मानकों को प्राप्त करने के लिए आपको अंतरराष्ट्रीय मानकीकरण संस्था International Organization for Standardization (ISO) या अपने देश में संबंधित राष्ट्रीय मानक निकाय से संपर्क करना चाहिए।</p><p><br /></p><p><b>साभार स्रोत </b>- अंतरराष्ट्रीय मानकीकरण संस्था International Organization for Standardization (ISO) </p><p><br /></p><p>शुभकामनाएँ,</p><p>केशव राम सिंघल </p><div><br /></div>Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1922606028307214632.post-33254810746169780112023-08-07T18:32:00.005+05:302023-08-07T18:33:55.032+05:30लीन प्रबंधन - 02 - लीन बैंकिंग - परिचय <p><b><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लीन
प्रबंधन - 02 - लीन बैंकिंग - परिचय</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">===========<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कई
लोग सवाल पूछते हैं कि क्या लीन प्रबंधन को वित्तीय सेवा उद्योग में लागू किया जा सकता
है, खासकर बैंकों में। लीन प्रबंधन की अपनी जड़ें विनिर्माण में थीं, इसलिए कई लोग
मानते हैं कि यह बैंकिंग या अन्य सेवा-उन्मुख क्षेत्रों पर लागू नहीं होता है। हालाँकि,
क्योंकि बैंकिंग बहुत प्रक्रिया-गहन है, लीन दृष्टिकोण महत्वपूर्ण परिचालन सुधार
(operational improvement) और अपशिष्ट (waste) में कमी ला सकता है। इसीलिए बैंकों सहित
कई वित्तीय सेवा संस्थाओं ने लीन प्रबंधन को किसी न किसी रूप में लागू किया है।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">बैंकों
में लीन प्रबंधन लागू करने को लीन बैंकिंग कहा जा सकता है। लीन बैंकिंग बैंकिंग के
सभी क्षेत्रों में गैर-मूल्य वर्धित गतिविधियों (non-value-added activities) को खत्म
करने का एक कम लागत वाला तरीका है।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">अक्सर
इस बात पर संदेह और भ्रम होता है कि लीन को वित्तीय सेवा उद्योगों में लागू किया जा
सकता है या नहीं, क्योंकि इसे शुरुआत में विनिर्माण जगत में पेश किया गया था।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लीन
बैंकिंग का उद्देश्य बैंकिंग संस्था के भीतर बर्बादी (waste) और अक्षमता
(inefficiency) के क्षेत्रों की पहचान करना है।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लीन
बैंक बेहतर ग्राहक अनुभव का आनंद लेते हैं, अपने कर्मचारियों से अधिक लाभ प्राप्त करते
हैं, परिचालन नियंत्रण (operational control) में सुधार (improvement) करते हैं और
जहाँ भी संभव हो मौद्रिक बर्बादी (monetary waste) को कम करते हैं।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">बैंकिंग
संस्थाओं सहित वित्तीय उद्योग अपनी ऋण और पूंजी संबंधी समस्याओं का समाधान करना जारी
रखता है। परिचालन दक्षता में सुधार के लिए बैंकों को अपना ध्यान केंद्रित करने की आवश्यकता
है।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">जैसे-जैसे
लीन बैंकिंग परिचालन आकार लेता है, बैंक प्रक्रियाओं को निरंतर सुव्यवस्थित करने और
परिचालन दक्षता में सुधार की मानसिकता के साथ एक संगठनात्मक संस्कृति विकसित करने के
लिए मंच तैयार करने में सक्षम होता है।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लीन
बैंकिंग में अनावश्यक कदमों को प्रबंधित किया जाता है, विज्ञापन संपूर्ण प्रवाह अधिक
कुशल हो जाता है। जब कचरा गायब हो जाता है, तो प्रक्रियाएँ अधिक तेज़ी से होती हैं
और लागत कम हो जाती है।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लीन
प्रबंधन की विधाओं का उपयोग विनिर्माण उद्योग से लेकर आज के विभिन्न सेवा क्षेत्रों
तक कई संस्थाओं में किया जा रहा है। बैंकिंग उद्योग भी इसमें शामिल है और कई बैंकों
ने लीन बैंकिंग को अपनाया है। लीन प्रबंधन के तत्व बैंकों के व्यवसायिक प्रक्रियाओं
को सुधारने और कारगर बनाने में मदद करते हैं।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कुछ
उदाहरण विश्व में लीन बैंकिंग के लागू करने वाले बैंकों और वित्तीय संस्थाओं के हैं
- <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">टोयोटा
फाइनेंशियल सर्विसेस (Toyota Financial Services) - यह टोयोटा ग्रुप का एक भाग है और
वह वाहन वितरण के लिए वित्तीय सेवाएँ प्रदान करता है। यह लीन प्रबंधन के तत्वों को
अपनाने में सक्रिय रूप से शामिल है।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">बैंक
ऑफ अमेरिका (Bank of America) - अमेरिकी बैंक ऑफ अमेरिका भी लीन प्रबंधन के सिद्धांतों
का उपयोग कर रहा है ताकि वह अपनी सेवाएँ और प्रक्रियाएँ अधिक उत्पादक और कारगर बना
सके।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">एचडीएफसी
बैंक (HDFC Bank) - भारत का एक अग्रणी बैंक एचडीएफसी बैंक भी लीन प्रबंधन के तत्वों
को अपना रहा है और अपने ग्राहकों के बीच अधिक उत्पादक बनाने के लिए प्रयास कर रहा है।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">डच
बैंक (ING Bank) - यह एक नीदरलैंड्स बैंक है और यह भी लीन प्रबंधन के सिद्धांतों का
अनुसरण करता है ताकि वह अपने ग्राहकों को बेहतर और तेजी से सेवा प्रदान कर सके।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">ये
केवल कुछ उदाहरण हैं, लीन प्रबंधन को अपनाने वाले और लीन बैंकिंग लागू करने वाले और
भी बैंक हो सकते हैं। लीन प्रबंधन का उपयोग करने के माध्यम से ये बैंक अपने ग्राहकों
को बेहतर सेवा प्रदान करने और संस्था की उत्पादकता को बढ़ाने का प्रयास कर रहे हैं।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">शुभकामनाएँ,<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">केशव
राम सिंघल <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing" style="background: white;"><span style="color: black; font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt; mso-color-alt: windowtext;">कृपया अपनी टिप्पणी
या प्रतिक्रिया दें। </span><span style="color: #222222; font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><br />
</span><span face=""Arial",sans-serif" style="color: #222222; font-size: 10pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing" style="background: white;"><span style="color: #222222; font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लीन प्रबंधन और लीन बैंकिंग के बारे में
लेखक की अंग्रेजी किंडल पुस्तक </span><span style="color: black; mso-color-alt: windowtext;"><a href="https://www.amazon.in/Future-Banking-Lean-Understanding-Management-ebook/dp/B09FZ4FX33/ref=sr_1_1?crid=2H1DEVBMSGTBY&keywords=Future+Banking+is+Lean+Banking&qid=1691316005&sprefix=future+banking+is+lean+banking%2Caps%2C246&sr=8-1" target="_blank"><span style="color: #cc6611; font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">Future Banking is Lean Banking: An Understanding of Lean
Management for Banks (Kindle Edition)</span></a></span><span style="color: #222222; font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"> अमेजन पर उपलब्ध है। </span><span face=""Arial",sans-serif" style="color: #222222; font-size: 10pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing" style="background: white;"><span style="color: #222222; font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"> </span><span face=""Arial",sans-serif" style="color: #222222; font-size: 10pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing" style="background: white;"><span style="color: #222222; font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">धन्यवाद।<o:p></o:p></span></p>Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1922606028307214632.post-75826686560159484192023-08-06T15:36:00.003+05:302023-08-06T15:40:51.016+05:30<p></p><p class="MsoNoSpacing"><b><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लीन
मैनेजमेंट - 01 - परिचय<o:p></o:p></span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">===========<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लीन
प्रबंधन (Lean Management) की शुरुआत जापान में हुई थी।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">प्रारंभ
में लीन प्रबंधन को विनिर्माण उद्योग में लागू किया गया था, लेकिन अब सेवा क्षेत्र
(जैसे बैंक, स्वास्थ्य सेवा, परिवहन, रसद, निर्माण आदि) सहित सभी प्रकार की संस्थाएँ
लीन प्रबंधन को लागू कर रहे हैं।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कुछ
स्तर की अक्षमता से पीड़ित संस्थाओं द्वारा वैश्विक स्तर पर लीन प्रक्रियाओं (Lean
processes) को लागू किया जा रहा है, जिससे उनकी निचली रेखा प्रभावित हो रही है।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">टोयोटा
प्रोडक्शन सिस्टम (Toyota Production System) से प्रेरित, लीन प्रबंधन किसी संस्था
के प्रदर्शन, विशेष रूप से इसकी उत्पादन प्रक्रियाओं की गुणवत्ता और लाभप्रदता में
सुधार लाने के उद्देश्य से काम को प्रबंधित और व्यवस्थित करने की एक विधि है।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लीन
को निरंतर सुधार का दर्शन माना जाता है। लीन संस्था ग्राहक मूल्य बढ़ाने, कचरे
(waste) को खत्म करने और संचालन को अनुकूलित (optimizing) करने पर ध्यान केंद्रित करता
है। लीन प्रबंधन के प्रमुख घटकों को सभी प्रकार के व्यवसायों और प्रक्रियाओं पर लागू
किया जा सकता है।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लीन
प्रबंधन का मुख्य उद्देश्य संसाधनों का अनुकूलन (optimizing resources) करके ग्राहक
के लिए मूल्य बनाना है।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">डॉ
शिगियो शिंगो (Dr Shigeo Shingo) एक उद्योगपति इंजीनियर और टोयोटा में एक प्रमुख सलाहकार
थे। उन्होंने टोयोटा कंपनी को लीन विनिर्माण (Lean manufacturing) हासिल करवाने में
सफलतापूर्वक मदद की। उन्होंने काइज़न अवधारणा (kaizen concept) के माध्यम से महारत
हासिल की। उन्होंने प्रभावी और कुशल प्रक्रिया के साथ लोगों को एकीकृत करके लीन विनिर्माण
की सफलता को समझा। 1960 में, उन्होंने शून्य गुणवत्ता दोष प्राप्त करने के उद्देश्य
से एसएमईडी<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>(SMED - सिंगल मिनट एक्सचेंज ऑफ
डाई) प्रणाली विकसित की।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लीन
थिंकिंग (Lean thinking) पद जेम्स पी. वोमैक (James P Womack) और डेनियल टी. जोन्स
(Daniel T Jones) द्वारा टोयोटा प्रोडक्शन सिस्टम के गहन अध्ययन के सार को पकड़ने के
लिए गढ़ा गया था।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लीन
थिंकिंग किसी गतिविधि के बारे में सोचने और प्रक्रिया को व्यवस्थित करने के तरीके से
अनजाने में उत्पन्न होने वाले कचरे को देखने-समझने का एक तरीका है।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">संक्षेप
में -<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लीन
प्रबंधन कम समय, कम संसाधन, कम भण्डार (inventory) और कम जनशक्ति के साथ अधिक काम करना
है।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">या<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लीन
प्रबंधन उन्हीं संसाधनों के साथ और अधिक कार्य करना है।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">बचे
रहने और सफलता के साथ बढ़ने के लिए लीन प्रबंधन एक उपयोगी रणनीति है।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">अंत
में – <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लीन
प्रबंधन वास्तव में उद्योग, सेवा क्षेत्र, और अन्य संगठनों में काम करने के लिए एक
उपयोगी रणनीति है, जो संसाधनों का अनुकूलन करके ग्राहक के मूल्य को बढ़ाने का उद्देश्य
रखती है। इसके लिए कचरे को खत्म किया जाता है और सभी प्रक्रियाएँ संचालित और व्यवस्थित
की जाती हैं।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">शुभकामनाएँ,<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">केशव
राम सिंघल <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कृपया
अपनी टिप्पणी या प्रतिक्रिया दे। <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लीन
प्रबंधन और लीन बैंकिंग के बारे में लेखक की अंग्रेजी किंडल पुस्तक <a href="https://www.amazon.in/Future-Banking-Lean-Understanding-Management-ebook/dp/B09FZ4FX33/ref=sr_1_1?crid=2H1DEVBMSGTBY&keywords=Future+Banking+is+Lean+Banking&qid=1691316005&sprefix=future+banking+is+lean+banking%2Caps%2C246&sr=8-1" target="_blank">Future Banking is Lean Banking: An Understanding of Lean Management for Banks (Kindle Edition)</a> अमेजन पर उपलब्ध है। <o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">धन्यवाद।<o:p></o:p></span></p><br /><p></p>Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1922606028307214632.post-52630312185982055692023-07-06T22:14:00.006+05:302024-03-12T15:56:57.712+05:30ऐतिहासिक पृष्ठभूमि: भारत में गुणवत्ता की उत्पत्ति - 01<p><b><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 10pt;">ऐतिहासिक</span><span face="Arial, sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 10pt;">पृष्ठभूमि</span><span face="Arial, sans-serif" style="font-size: 10pt;">: </span><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 10pt;">भारत</span><span face="Arial, sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 10pt;">में</span><span face="Arial, sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face="Arial, sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 10pt;">की</span><span face="Arial, sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 10pt;">उत्पत्ति</span><span face="Arial, sans-serif" style="font-size: 10pt;"> - 01</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"><b>==============
</b><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"></span></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEhRulpvn8Kox2Ph9trUnX-tJQFu6mV1gR3SQ9Du3aEJLddXIW6vhaUOKB35W_hQ6BGmA9m0jqayPNzwG77-esyJw2JPM8DpRdbnAo5IixeWLdcqJtisq4-PuEZpubpZkvffj40bFEOS_tSLXKqQR-gxCtyvtwcrdipDcqV57Bu8mlcNMfEru-kuW8YklhM" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="" data-original-height="817" data-original-width="1028" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEhRulpvn8Kox2Ph9trUnX-tJQFu6mV1gR3SQ9Du3aEJLddXIW6vhaUOKB35W_hQ6BGmA9m0jqayPNzwG77-esyJw2JPM8DpRdbnAo5IixeWLdcqJtisq4-PuEZpubpZkvffj40bFEOS_tSLXKqQR-gxCtyvtwcrdipDcqV57Bu8mlcNMfEru-kuW8YklhM" width="302" /></a></div><br /><br /><p></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">भारत
में गुणवत्ता की अवधारणा विभिन्न युगों और कालों में विभिन्न रूपों में विकसित हुई
है।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">ऐतिहासिक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">रूप</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">से</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">भारतीय</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">व्यावसायिक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">परंपरा</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">में</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">हमेशा</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">प्राथमिकता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">रही</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">है।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">सदियों</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">से</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">भारतीय</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">वाणिज्य</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">व्यापार</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">समुदाय</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">उत्पादों</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">सेवाओं</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">को</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">महत्व</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">देने</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लिए</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">संघर्ष</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">करता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">रहा</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">है।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">धार्मिक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">सांस्कृतिक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">विचारधारा</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">में</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">भी</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">ने</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">महत्वपूर्ण</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">भूमिका</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">निभाई</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">है।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">ऐतिहासिक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">रूप</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">से</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">भारत</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कपड़ा</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">हस्तशिल्प</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">धातुकर्म</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कृषि</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">आदि</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">सहित</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">विभिन्न</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">उद्योगों</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">में</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">अपनी</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">शिल्प</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कौशल</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लिए</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">प्रसिद्ध</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">रहा</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">है।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing" style="text-indent: 36pt;"><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">प्राचीन</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">भारतीय</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">साहित्य</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">में</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">विषय</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">पर</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">अनेक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">चर्चाएँ</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">होती</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">रही</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">हैं।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">भारतीय</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">साहित्य</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">व्यापक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">विविध</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">पारंपरिक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">चिंतन</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">में</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">एक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">महत्वपूर्ण</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">मानदंड</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">रही</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">है।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">प्राचीन</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">भारतीय</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">साहित्य</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">पुस्तकें</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> '</span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">नाट्यशास्त्र</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">' </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> '</span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">काव्यशास्त्र</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">' </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">क्रमशः</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">नाटक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कविता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">पर</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">चर्चा</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">करती</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">हैं।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing" style="text-indent: 36pt;"><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">यद्यपि</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">प्राचीन</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">भारतीय</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">साहित्य</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">में</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">उत्पाद</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">पर</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">सीधे</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">चर्चा</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">नहीं</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गई</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">है</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">फिर</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">भी</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">विभिन्न</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">ग्रंथों</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लेखकों</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">ने</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">व्यापार</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">वाणिज्यिक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">नीति</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">नैतिक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">व्यापारिकता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">संबंध</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">में</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">दिशानिर्देश</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">प्रदान</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">किए</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">हैं।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">उदाहरण</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लिए</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">मित्र</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">विधि</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">अर्थशास्त्र</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">नीतिशास्त्र</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">जैसे</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">ग्रंथ</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">व्यावसायिक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">पर</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">चर्चा</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">करते</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">हैं।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">उदाहरण</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लिए</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">, '</span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">अर्थशास्त्र</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">' </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">धन</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">व्यापार</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">सुचारू</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">संचालन</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">उच्च</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">वाली</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">वस्तुओं</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">पहचान</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">नियमों</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">चर्चा</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">करता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">है।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">इसमें</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">व्यवसाय</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">को</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">मापने</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लिए</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">निर्माण</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">संचालन</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">उत्पादन</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">सेवा</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">मानक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">दिए</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गए</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">हैं।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">ये</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">ग्रंथ</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">व्यावसायिक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">नैतिकता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">न्याय</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">माध्यम</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">से</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">उच्च</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">को</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">प्रोत्साहित</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">करते</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">हैं।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">इस</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">प्रकार</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">प्राचीन</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">भारतीय</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">साहित्य</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">धार्मिक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">नैतिक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">व्यावसायिक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">संस्कृति</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">माध्यम</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">से</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">महत्व</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">को</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">स्थापित</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">करता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">है।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">ये</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">आदर्श</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">व्यक्तिगत</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">सामाजिक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कल्याण</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">उच्च</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">को</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">पहचानते</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">हैं</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">व्यावसायिक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">नीति</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">का</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">मार्गदर्शन</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">करते</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">हैं।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing" style="text-indent: 36pt;"><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">अर्थशास्त्र</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">शासन</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कला</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">अर्थशास्त्र</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">राजनीतिक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">दर्शन</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">पर</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">एक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">प्राचीन</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">भारतीय</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">ग्रंथ</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">है</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">जो</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">एक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">भारतीय</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुरु</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">आचार्य</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">चाणक्य</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> (</span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">जिन्हें</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कौटिल्य</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">या</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">विष्णुगुप्त</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">नाम</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">से</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">भी</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">जाना</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">जाता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">है</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">) </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">द्वारा</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लिखा</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गया</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">है।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">अर्थशास्त्र</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">में</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">उत्पादन</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">में</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">नियंत्रण</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">महत्व</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कई</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">संदर्भ</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">हैं।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">यह</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">राज्य</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">आर्थिक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">समृद्धि</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">खुशहाली</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लिए</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">उत्पादों</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">सुनिश्चित</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">करने</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">महत्व</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">पर</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">जोर</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">देता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">है।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">अर्थशास्त्र</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">मानकों</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">को</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">बनाए</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">रखने</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लिए</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">उत्पादन</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">विभिन्न</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">पहलुओं</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">पर</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">निरीक्षण</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">विनियमन</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">नियंत्रण</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">आवश्यकता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">पर</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">प्रकाश</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">डालता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">है।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">यह</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">सुझाव</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">देता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">है</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कि</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">राज्य</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">पास</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">धोखाधड़ी</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">को</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">रोकने</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">उपभोक्ताओं</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">सुरक्षा</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">करने</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">राज्य</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">उत्पादों</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">प्रतिष्ठा</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">बनाए</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">रखने</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लिए</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">नियंत्रण</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">उपायों</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">देखरेख</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लागू</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">करने</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लिए</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">एक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">प्रणाली</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">होनी</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">चाहिए।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">चाणक्य</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">वस्तुओं</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">निर्माण</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">में</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">को</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">महत्वपूर्ण</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">मानते</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">थे</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">इसे</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">सर्वोच्च</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">प्राथमिकता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">देते</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">थे।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">वह</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">व्यापार</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">वाणिज्यिक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गतिविधियों</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">में</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">माध्यम</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">से</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">समृद्धि</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">को</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">प्रोत्साहित</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">करने</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">सिफारिश</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">करते</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">थे।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">आचार्य</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">चाणक्य</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">इस</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">बात</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">पर</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">जोर</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">देते</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">हैं</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कि</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">ही</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">किसी</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">व्यक्ति</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> / </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">उत्पाद</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> / </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">व्यवहार</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">असली</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">पहचान</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">है।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">अच्छे</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणों</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">हमेशा</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">सराहना</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">जाती</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">है।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">भगवान</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कृष्ण</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">ने</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गीता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">में</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कहा</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">है</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कि</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">व्यक्ति</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">को</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">अपने</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कर्म</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">पर</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">ध्यान</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">देना</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">चाहिए।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">जैसा</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कर्म</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">किया</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">जायेगा</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">फल</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">भी</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">उसी</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">अनुरूप</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">होगा।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">अच्छे</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कर्मों</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">का</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">फल</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">अच्छा</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">मिलता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">है</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">बुरे</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कर्मों</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">का</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">फल</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">बुरा</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">मिलता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">है।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">यह</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">भारत</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">में</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">प्राचीन</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">समय</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">में</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">महत्व</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">को</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">दर्शाता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">है। प्राचीन भारतीय साहित्य में
गुणवत्ता के बारे में अधिक जानने के लिए, पाठक नाट्यशास्त्र, काव्यशास्त्र, धर्मग्रंथ,
नीतिग्रंथों जैसे प्राचीन ग्रंथों और अन्य पुस्तकों का अध्ययन कर सकते हैं।<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">अठारहवीं</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">शताब्दी</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">से</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">पहले</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">भारत</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">में</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">अधिकांश</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लोग</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गाँवों</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">में</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">रहते</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">थे</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">अधिकांश</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">उत्पाद</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लोग</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">अपने</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">हाथ</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">-</span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कौशल</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">का</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">उपयोग</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">करके</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">निर्मित</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">करते</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">थे।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">सामान्य</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">तौर</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">पर</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">अधिकांश</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कारीगर</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">अपनी</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">हस्तनिर्मित</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">वस्तुओं</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">का</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">निर्माण</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">करते</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">समय</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">ग्राहकों</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">जरूरतों</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">उत्पादों</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">पर</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">विशेष</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">ध्यान</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">देते</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">थे।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">अठारहवीं</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">शताब्दी</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">के</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">मध्य</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">में</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">शहरीकरण</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">औद्योगिक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">क्रांति</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">ओर</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कदम</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">बढ़ाया</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गया</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">जिसमें</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">हस्त</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">-</span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कौशल</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">जगह</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">बड़े</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">पैमाने</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">पर</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">उत्पादन</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">मशीनरी</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">ने</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">ले</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">ली।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लेकिन</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">श्रमिक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">का</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">हाथ</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">-</span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कौशल</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">से</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">संपर्क</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">टूट</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गया</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">, </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">जिसके</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">परिणामस्वरूप</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">काम</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">स्थिति</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">खराब</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">हो</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गई</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">में</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कमी</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">आई।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">शहरीकरण</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">औद्योगिक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">विस्तार</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">बीसवीं</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">सदी</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">तक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">जारी</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">रहा।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">इन</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">बदलावों</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">का</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">असर</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">दुनिया</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">भर</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">पर</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">पड़</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">रहा</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">था</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">और</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">भारत</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">में</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">भी</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">बदलाव</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">देखा</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गया। </span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"><o:p></o:p></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"></span></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEiDXbDV7mQFBq8c29yGMv8QA9ZD4Mn6asvuqPf_gEK1WJ-_tlYeDv_jNwJdh9SthzAa08lengZZTDKIUl6xX7VAr2sQxveHUv917rL5b237EW5dEa_O8-Za1NzjV4sT_DEEYCmKqYa02Wfgv6TW7Wb8TO5rja1y2k8wid5lsHVpm0JkmTYDfbXnhLGLfLM" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="" data-original-height="925" data-original-width="1343" height="220" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEiDXbDV7mQFBq8c29yGMv8QA9ZD4Mn6asvuqPf_gEK1WJ-_tlYeDv_jNwJdh9SthzAa08lengZZTDKIUl6xX7VAr2sQxveHUv917rL5b237EW5dEa_O8-Za1NzjV4sT_DEEYCmKqYa02Wfgv6TW7Wb8TO5rja1y2k8wid5lsHVpm0JkmTYDfbXnhLGLfLM" width="320" /></a></span></div><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><br /><br /></span><p></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 13.3333px;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 13.3333px;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 13.3333px;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 13.3333px;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 13.3333px;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 13.3333px;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 13.3333px;"><br /></span></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: Mangal, serif; font-size: 13.3333px;">भारत सरकार के वाणिज्य और उद्योग, उपभोक्ता मामले, खाद्य और सार्वजनिक वितरण मंत्री श्री पीयूष गोयल ने एक संचार में कहा है, "गुणवत्ता एक ऐसी चीज़ थी, जिसे अथर्वेद और अर्थशास्त्र जैसे प्राचीन ग्रंथों में मान्यता दी गई थी और सरकार वर्तमान समय में इस चेतना को वापस ला रही है।"</span></p>
<p class="MsoNoSpacing" style="text-indent: 36pt;"><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">अधिक</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">सामग्री</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">बाद</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">में </span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">.... </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">कृपया</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">इस</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">विषय</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">पर</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">अगले</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">लेख</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">प्रतीक्षा</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">करें।</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"><o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing" style="text-indent: 36pt;"><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">धन्यवाद</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">,<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">केशव</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">राम</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"> </span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">सिंघल<o:p></o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;"><o:p> </o:p></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">#भारत</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">_</span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">में</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">_</span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">गुणवत्ता</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">_</span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">की</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;">_</span><span style="font-family: "Mangal",serif; font-size: 10pt;">उत्पत्ति</span><span face=""Arial",sans-serif" style="font-size: 10pt;"><o:p></o:p></span></p>Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1922606028307214632.post-77286586743530290462023-03-20T18:00:00.000+05:302023-03-20T18:00:55.643+05:30आईएसओ/आईईसी 17024:2012, अनुरूपता आकलन (मूल्यांकन) जागरूकता - व्यक्तियों का प्रमाणन - 08 - संरचनात्मक अपेक्षाएँ (Structural requirements) <div><b>आईएसओ/आईईसी 17024:2012, अनुरूपता आकलन (मूल्यांकन) जागरूकता - व्यक्तियों का प्रमाणन - 08 </b></div><div><b>=================</b></div><div><b>संरचनात्मक अपेक्षाएँ (Structural requirements)</b></div><div><b>================= </b></div><div>ISO/IEC 17024:2012 मानक की संरचनात्मक अपेक्षाओं का उल्लेख खंड 5 में किया गया है, जिसमें संस्थागत और प्रबंधन ढाँचे के साथ रिपोर्टिंग जिम्मेदारियों का बताया गया है। ये अपेक्षाएँ प्रमाणन निकाय के संस्थागत और प्रबंधन ढाँचें पर ध्यान केंद्रित करती हैं और साथ ही उन विशिष्ट अपेक्षाओं को भी बताता है जब प्रमाणन निकाय प्रशिक्षण आयोजित करता है और साथ ही व्यक्ति का प्रमाणीकरण भी प्रदान करता है। प्रशिक्षण और प्रमाणन दोनों की पेशकश करना निष्पक्षता के लिए खतरा है। एक ही निकाय में प्रशिक्षण और प्रमाणन की पेशकश करने से यह संभावना बढ़ जाती है कि प्रशिक्षक "परीक्षा के लिए पढ़ाएंगे" या परीक्षा की सामग्री को प्रभावित करने का प्रयास करेंगे। यदि कोई प्रमाणन निकाय प्रशिक्षण और प्रमाणन दोनों प्रदान करता है, तो प्रमाणन निकाय की प्रमाणीकरण गतिविधियाँ स्वतन्त्र होनी चाहिए और यह सुनिश्चित किया जाना चाहिए कि प्रशिक्षण गतिविधियों की गोपनीयता, सूचना सुरक्षा और निष्पक्षता से समझौता नहीं किया गया है। मानक की अपेक्षाओं के अंतर्गत यदि कोई स्वीकार्य विकल्प उपलब्ध हो तो किसी उम्मीदवार को प्रमाणन निकाय से प्रशिक्षण लेने की बाध्यता नहीं होनी चाहिए। इसके अलावा प्रशिक्षकों को दो साल के लिए परीक्षकों के रूप में भाग लेने की अनुमति नहीं देना शामिल है।</div><div><br /></div><div>मानक के इस खंड में प्रमाणन निकायों को उनकी संस्थागत संरचना और रिपोर्टिंग जिम्मेदारियों का दस्तावेजीकरण (document) करने की भी जरुरत को बताया गया है। प्रमाणन निकाय को यह पहचानने की भी आवश्यकता है कि कौन कार्मिक विशिष्ट भूमिकाओं को पूरा करने के लिए जिम्मेदार हैं। </div><div><br /></div><div>शेष फिर,</div><div>केशव राम सिंघल</div><div><br /></div><div><b>प्रयुक्त शब्दावली </b></div><div><b>==========</b></div><div>अनुरूपता = Conformity </div><div>आकलन = मूल्यांकन = Assessment </div><div>प्रमाणन = Certification </div><div>प्रमाणन निकाय =Certification body </div><div>सलाहकार = Consultant </div><div>प्रत्यायन = Accreditation </div><div>प्रत्यायन निकाय = Accreditation body </div><div>प्रशिक्षक = Trainer </div><div>नियोक्ता = Employer </div><div>प्रथम पक्ष = First Party </div><div>द्वितीय पक्ष = Second Party </div><div>तृतीय पक्ष = Third Party </div><div>निर्दिष्ट = Specified </div><div>मानदंड = Criteria </div><div>नियामक = Regulatory </div><div>निकाय = Body </div><div>पेशेवर = Professional </div><div>व्यापार = Trade </div><div>संघ = Association </div><div>स्वैच्छिक = Voluntary </div><div>अनिवार्य = Mandatory </div><div>अर्ध-अनिवार्य = Quasi-mandatory </div><div>उपकरण = Equipment</div><div>सहायक उपकरण = Associate tool </div><div>हितधारक = Stakeholder </div><div>दक्षता = Competency</div><div>दक्षताएँ = Competencies </div><div>कार्मिक = Personnel</div><div>आवधिक = Periodic </div><div>पुनर्मूल्यांकन = Re-assessment </div><div>तकनीकी नवाचार = Technological Innovation </div><div>वस्तुनिष्ठ = Objective </div><div>मानदंडों = Criteria </div><div>सुनियोजित = Well planned </div><div>संरचित = Structured</div><div>कार्य या काम = Task or job </div><div>वैध मूल्यांकन = Valid assessment </div><div>परिभाषित = Defined </div><div>अंतराल = Intervals </div><div>योजनाएँ = Schemes </div><div>खंड = Clause </div><div>संसाधन = Resource </div><div>साख कार्यक्रम = Credential programme </div><div>निवेश = Input </div><div>मानकीकृत जाँच = Standardized tests </div><div>न्यायोचित और निष्पक्ष = Fair and impartial </div><div>निष्पक्षता = Impartiality </div><div>विषय-निष्ठता = वस्तुनिष्ठता = Subjectivity </div><div>संभावित खतरों = Possible threats </div><div>संस्थागत और प्रबंधन ढाँचा = Organizational and management structure </div><div>दस्तावेज = Document </div><div>दस्तावेजीकरण = Document </div>Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1922606028307214632.post-33433720821102918302023-03-19T15:30:00.006+05:302023-03-19T15:30:58.954+05:30आईएसओ/आईईसी 17024:2012, अनुरूपता आकलन (मूल्यांकन) जागरूकता - व्यक्तियों का प्रमाणन - 07 - सामान्य अपेक्षाएँ (General requirements)<div><b>आईएसओ/आईईसी 17024:2012, अनुरूपता आकलन (मूल्यांकन) जागरूकता - व्यक्तियों का प्रमाणन - 07 </b></div><div><b>=================</b></div><div><b>सामान्य अपेक्षाएँ (General requirements)</b></div><div><b>================= </b></div><div>ISO/IEC 17024:2012 मानक का खंड 4 सामान्य अपेक्षाओं का उल्लेख करता है जो कानूनी मामलों, प्रमाणन, निष्पक्षता, वित्त और देयता पर निर्णय लेने की जिम्मेदारी का उल्लेख करता है। इस खंड में उल्लिखित अपेक्षाएँ सार्वजनिक सुरक्षा और विश्वास में योगदान करती हैं।</div><div><br /></div><div>मानक के खंड 4 के लिए आवश्यक है कि प्रमाणन निकाय -</div><div><br /></div><div>- एक कानूनी इकाई या एक कानूनी इकाई का हिस्सा बनें</div><div><br /></div><div>- प्रमाणन से संबंधित सभी निर्णयों के लिए उत्तरदायित्व रखता हो </div><div><br /></div><div>- निष्पक्षता का प्रबंधन करता हो </div><div><br /></div><div>- के पास पर्याप्त वित्तीय संसाधन हो </div><div><br /></div><div>तदनुसार, प्रमाणन निकाय एक वैध संस्था है। यह न्यायोचित और निष्पक्ष तरीके से काम करता है। यह प्रमाणन निर्णयों सहित अपने कार्यों के लिए उत्तरदायित्व रखता है। इसके द्वारा चलाए जा रहे प्रमाणन कार्यक्रम को प्रशासित और बनाए रखने के लिए इसके पास पर्याप्त संसाधन होते हैं।</div><div><br /></div><div>हमें यह समझना चाहिए कि निष्पक्षता और विषय-निष्ठता (वस्तुनिष्ठता) व्यक्तियों के प्रमाणन के लिए आधारशिला हैं। यदि व्यक्तियों की क्षमता को सत्यापित करने की प्रक्रिया निष्पक्ष या वस्तुनिष्ठ नहीं है तो प्रमाणीकरण का कोई मूल्य नहीं है।</div><div><br /></div><div>प्रमाणन से संबंधित निर्णयों में प्रमाणन प्रदान करना, प्रमाणन को बनाए रखना, प्रमाणन को पुन: प्रमाणित करना, प्रमाणीकरण का विस्तार करना, प्रमाणीकरण के दायरे को कम करना और प्रमाणन को निलंबित करना या वापस लेना शामिल है।</div><div><br /></div><div>निष्पक्षता का प्रबंधन करने के लिए प्रमाणन कार्यक्रम के प्रबंधन में निष्पक्षता बनाए रखने के लिए नीतियाँ और प्रक्रियाएँ हैं। इसे गलत तरीके से सीमित नहीं करना चाहिए कि प्रमाणन कार्यक्रम में कौन भाग ले सकता है। प्रमाणन कार्यक्रम के संचालन के तरीके को प्रभावित करने के लिए इसे हितों से टकराव की अनुमति नहीं देनी चाहिए। इसे व्यवस्थित रूप से निष्पक्षता बनाए रखने के लिए संभावित खतरों की पहचान करनी चाहिए और इन खतरों को कैसे कम करना चाहिए। प्रमाणन अपेक्षाओं को डिजाइन करने और इसका संचालन करने में इसे सभी हितधारकों से संतुलित निवेश (इनपुट) प्राप्त करना चाहिए।</div><div><br /></div><div>हमें स्पष्ट समझना चाहिए कि ISO/IEC 17024:2012 मानक व्यक्तियों के प्रमाणन का संचालन करने वाले निकायों के लिए अपेक्षाओं की रूपरेखा तैयार करता है। अन्य प्रकार के साख कार्यक्रम (credential programmes) भी हो सकते हैं जैसे प्रशिक्षण प्रमाणपत्र कार्यक्रम, प्रशिक्षु कार्यक्रम, मानकीकृत जाँच (standardized tests) जैसे जीआरई, टीओईएफएल आदि और मूल्याँकन कार्यक्रम, जिन्हें इस मानक के तहत मान्यता नहीं दी जा सकती है। </div><div><br /></div><div>शेष फिर,</div><div>केशव राम सिंघल</div><div><br /></div><div><b>प्रयुक्त शब्दावली </b></div><div><b>==========</b></div><div>अनुरूपता = Conformity </div><div>आकलन = मूल्यांकन = Assessment </div><div>प्रमाणन = Certification </div><div>प्रमाणन निकाय =Certification body </div><div>सलाहकार = Consultant </div><div>प्रत्यायन = Accreditation </div><div>प्रत्यायन निकाय = Accreditation body </div><div>प्रशिक्षक = Trainer </div><div>नियोक्ता = Employer </div><div>प्रथम पक्ष = First Party </div><div>द्वितीय पक्ष = Second Party </div><div>तृतीय पक्ष = Third Party </div><div>निर्दिष्ट = Specified </div><div>मानदंड = Criteria </div><div>नियामक = Regulatory </div><div>निकाय = Body </div><div>पेशेवर = Professional </div><div>व्यापार = Trade </div><div>संघ = Association </div><div>स्वैच्छिक = Voluntary </div><div>अनिवार्य = Mandatory </div><div>अर्ध-अनिवार्य = Quasi-mandatory </div><div>उपकरण = Equipment</div><div>सहायक उपकरण = Associate tool </div><div>हितधारक = Stakeholder </div><div>दक्षता = Competency</div><div>दक्षताएँ = Competencies </div><div>कार्मिक = Personnel</div><div>आवधिक = Periodic </div><div>पुनर्मूल्यांकन = Re-assessment </div><div>तकनीकी नवाचार = Technological Innovation </div><div>वस्तुनिष्ठ = Objective </div><div>मानदंडों = Criteria </div><div>सुनियोजित = Well planned </div><div>संरचित = Structured</div><div>कार्य या काम = Task or job </div><div>वैध मूल्यांकन = Valid assessment </div><div>परिभाषित = Defined </div><div>अंतराल = Intervals </div><div>योजनाएँ = Schemes </div><div>खंड = Clause </div><div>संसाधन = Resource </div><div>साख कार्यक्रम = Credential programme </div><div>निवेश = Input </div><div>मानकीकृत जाँच = Standardized tests </div><div>न्यायोचित और निष्पक्ष = Fair and impartial </div><div>निष्पक्षता = Impartiality </div><div>विषय-निष्ठता = वस्तुनिष्ठता = Subjectivity </div><div>संभावित खतरों = Possible threats </div>Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1922606028307214632.post-53264361721459155062023-03-18T17:01:00.001+05:302023-03-18T17:01:22.475+05:30आईएसओ/आईईसी 17024:2012, अनुरूपता आकलन (मूल्यांकन) जागरूकता - व्यक्तियों का प्रमाणन - 06 - ISO/IEC 17024 : 2012 मानक प्रमाणन कार्यक्रम - संक्षेप में<div><b>आईएसओ/आईईसी 17024:2012, अनुरूपता आकलन (मूल्यांकन) जागरूकता - व्यक्तियों का प्रमाणन - 06 </b></div><div><b>=================</b></div><div><b>ISO/IEC 17024 : 2012 मानक प्रमाणन कार्यक्रम - संक्षेप में</b></div><div><b>=================</b></div><div>आईएसओ/आईईसी 17024: 2012 मानक व्यक्तियों के प्रमाणन का संचालन करने वाले प्रमाणन निकायों के लिए अनुरूपता आकलन (मूल्यांकन) तत्वों को संबोधित करता है और इन्हें मानक के खंड 4 से 10 में वर्णित किया गया है, जो निम्नानुसार हैं:</div><div><br /></div><div>खंड 4 - सामान्य अपेक्षाएँ (General requirements)</div><div><br /></div><div>खंड 5 - संरचनात्मक अपेक्षाएँ (Structural requirements)</div><div><br /></div><div>खंड 6 - संसाधन अपेक्षाएँ (Resource requirements)</div><div><br /></div><div>खंड 7 - अभिलेख और सूचना अपेक्षाएँ (Records and information requirements)</div><div><br /></div><div>खंड 8 - प्रमाणन योजनाएँ (Certification schemes)</div><div><br /></div><div>खंड 9 - प्रमाणन प्रक्रिया अपेक्षाएँ (Certification process requirements)</div><div><br /></div><div>खंड 10 - प्रबंधन प्रणाली अपेक्षाएँ (Management system requirements)</div><div><br /></div><div>इस अपेक्षाओं के बारे में आगामी लेखों में चर्चा की जाएगी, हालाँकि यह ध्यान दिया जाना चाहिए कि यह लेख-श्रृंखला जागरूकता के उद्देश्य के लिए लिखी जा रही है। इस लेख-श्रृंखला को मानक के विकल्प के रूप में नहीं माना जाना चाहिए। पाठकों को इस बात के लिए अनुशंसा की जाती है कि वे ISO/IEC 17024:2012 मानक की एक प्रति मानकीकरण के लिए अंतरराष्ट्रीय संस्था (ISO) या राष्ट्रीय मानक संस्था से प्राप्त करें, जो मानकीकरण के लिए अंतरराष्ट्रीय संस्था (ISO) का सदस्य हो। भारत में भारतीय मानक ब्यूरो (BIS) मानकीकरण के लिए अंतरराष्ट्रीय संस्था (ISO) का सदस्य है, जिससे इसके लिए संपर्क किया जा सकता है। भारत में क्वालिटी कौंसिल ऑफ़ इंडिया (Quality Council of India) इस सम्बन्ध में समय-समय पर प्रशिक्षण कार्यक्रम आयोजित करता रहता है, जिनसे भी संपर्क किया जा सकता है। </div><div><br /></div><div>जैसा कहा गया है कि ISO/IEC 17024:2012 मानक प्रमाणन कार्यक्रम की संरचना सहित प्रमाणन कार्यक्रम के तत्वों को संबोधित करता है, जिसमें प्रमाणन अर्जित करने, बनाए रखने और नवीनीकृत करने के लिए अपेक्षाओं को कैसे परिभाषित और कार्यान्वित किया जाए, आकलन (मूल्यांकन) प्रणालियों के डिजाइन और कार्यान्वयन और निगरानी, प्रबंधन प्रणाली की अपेक्षाएँ, वित्तीय और स्टाफ संसाधनों का प्रबंधन करने की प्रक्रिया आदि की जानकारी है। इन सभी पर हम आगे के लेखों में चर्चा करेंगे। </div><div><br /></div><div>शेष फिर,</div><div>केशव राम सिंघल</div><div><br /></div><div><b>प्रयुक्त शब्दावली </b></div><div><b>==========</b></div><div>अनुरूपता = Conformity </div><div>आकलन = मूल्यांकन = Assessment </div><div>प्रमाणन = Certification </div><div>प्रमाणन निकाय =Certification body </div><div>सलाहकार = Consultant </div><div>प्रत्यायन = Accreditation </div><div>प्रत्यायन निकाय = Accreditation body </div><div>प्रशिक्षक = Trainer </div><div>नियोक्ता = Employer </div><div>प्रथम पक्ष = First Party </div><div>द्वितीय पक्ष = Second Party </div><div>तृतीय पक्ष = Third Party </div><div>निर्दिष्ट = Specified </div><div>मानदंड = Criteria </div><div>नियामक = Regulatory </div><div>निकाय = Body </div><div>पेशेवर = Professional </div><div>व्यापार = Trade </div><div>संघ = Association </div><div>स्वैच्छिक = Voluntary </div><div>अनिवार्य = Mandatory </div><div>अर्ध-अनिवार्य = Quasi-mandatory </div><div>उपकरण = Equipment</div><div>सहायक उपकरण = Associate tool </div><div>हितधारक = Stakeholder </div><div>दक्षता = Competency</div><div>दक्षताएँ = Competencies </div><div>कार्मिक = Personnel</div><div>आवधिक = Periodic </div><div>पुनर्मूल्यांकन = Re-assessment </div><div>तकनीकी नवाचार = Technological Innovation </div><div>वस्तुनिष्ठ = Objective </div><div>मानदंडों = Criteria </div><div>सुनियोजित = Well planned </div><div>संरचित = Structured</div><div>कार्य या काम = Task or job </div><div>वैध मूल्यांकन = Valid assessment </div><div>परिभाषित = Defined </div><div>अंतराल = Intervals </div><div>योजनाएँ = Schemes </div><div>खंड = Clause </div><div><br /></div><div><br /></div><div><br /></div><div> </div>Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1922606028307214632.post-73589319109733180262023-03-16T09:31:00.005+05:302023-03-16T09:31:56.308+05:30आईएसओ/आईईसी 17024:2012, अनुरूपता आकलन (मूल्यांकन) जागरूकता - व्यक्तियों का प्रमाणन - 05 - व्यक्तियों का प्रमाणन संचालित करने वाले निकायों के लिए सिद्धांत <div><b>आईएसओ/आईईसी 17024:2012, अनुरूपता आकलन (मूल्यांकन) जागरूकता - व्यक्तियों का प्रमाणन - 05 </b></div><div><b>============= </b></div><div><b>व्यक्तियों का प्रमाणन संचालित करने वाले निकायों के लिए सिद्धांत </b></div><div><b>============= </b></div><div>ISO/IEC 17024:2012 मानक हो सकने वाली सभी स्थितियों के लिए विशिष्ट अपेक्षाओं का उल्लेख नहीं करता है जो हो सकती हैं। मानक प्रमाणन निकायों के लिए अपेक्षाओं को निर्दिष्ट करता है जो कुछ सिद्धांतों पर आधारित होते हैं। यह समझ लेना जरूरी है कि सिद्धांत अपेक्षाएँ नहीं हैं। सिद्धांतों को निर्णय के लिए मार्गदर्शन के रूप में लागू किया जाता है।</div><div><br /></div><div>किसी व्यक्ति के प्रमाणन का समग्र उद्देश्य किसी कार्य या काम (task or job) को करने के लिए किसी व्यक्ति की दक्षताओं को पहचानना है। प्रमाणन निकाय की यह जिम्मेदारी है कि वह यह सुनिश्चित करे कि प्रमाणीकरण उन व्यक्तियों को प्रदान किया जाता है जो योग्यता प्रदर्शित करते हैं।</div><div><br /></div><div>यह ध्यान दिया जाना चाहिए कि व्यक्ति का प्रमाणन सार्वजनिक विश्वास और विश्वास के माध्यम से मूल्य प्रदान करता है। सक्षमता (competence) का वैध मूल्यांकन (valid assessment) होना चाहिए, तीसरे पक्ष द्वारा परिभाषित (defined) अंतराल (intervals) पर पुन: पुष्टि की जानी चाहिए।</div><div><br /></div><div>प्रमाणन निकाय को एक जिम्मेदार तरीके से कार्य करना चाहिए ताकि इच्छुक पार्टियों को प्रमाणन निकायों में विश्वास महसूस हो। ISO/IEC 17024:2012 मानक और इसकी अपेक्षाएँ निम्न सिद्धांतों पर आधारित हैं: (1) निष्पक्षता (2) सक्षमता (3) गोपनीयता और खुलापन (4) शिकायतों और अपीलों के प्रति जवाबदेही (5) उत्तरदायित्व </div><div><br /></div><div><b>निष्पक्षता</b></div><div><br /></div><div>किसी व्यक्ति का प्रमाणन एक निष्पक्ष, वैध और विश्वसनीय मूल्यांकन के माध्यम से वस्तुनिष्ठ (objective) साक्ष्य (evidence) पर आधारित होना चाहिए। प्रमाणन अन्य हितों और अन्य पक्षों द्वारा प्रभावित नहीं होना चाहिए। प्रमाणन निकायों और उनके कार्मिकों को उनकी गतिविधियों और उनके परिणामों में विश्वास प्रदान करने के लिए निष्पक्ष होना चाहिए। निष्पक्षता के लिए वाले होने खतरों में निम्न शामिल हो सकते हैं (1) स्व-हित (self-interest) (2) व्यक्तिपरकता (subjectivity) के खतरे (3) परिचितता (familiarity) खतरे (4) धमकी (intimidation) के खतरे (5) वित्तीय (financial) खतरे। खतरे केवल पाँच प्रकार के खतरों तक ही सीमित नहीं हैं और भी खतरे हो सकते हैं। प्रमाणन निकाय को सभी खतरों के प्रति सावधान रहना चाहिए, ताकि प्रमाणन निर्णय निष्पक्ष रहे।</div><div><br /></div><div><b>दक्षता </b></div><div><br /></div><div>प्रमाणन निकाय के कार्मिकों की दक्षता और क्षमता आवश्यक है ताकि प्रमाणन निकाय द्वारा प्रदान किए गए प्रमाणन के लिए विश्वास का निर्माण किया जा सके।</div><div><br /></div><div><b>गोपनीयता और खुलापन</b></div><div><br /></div><div>हितधारकों का विश्वास और प्रमाणन गतिविधियों में मूल्य की उनकी धारणा गोपनीयता और खुलेपन के बीच संतुलन के प्रबंधन से प्रभावित होती है।</div><div><br /></div><div><b>शिकायतों और अपीलों के प्रति जवाबदेही</b></div><div><br /></div><div>शिकायतों और अपीलों के प्रभावी समाधान द्वारा किसी भी त्रुटि, चूक या अनुचित व्यवहार को कम या ठीक किया जा सकता है।</div><div><br /></div><div><b>उत्तरदायित्व </b></div><div><br /></div><div>प्रमाणन निकाय के पास इसके द्वारा प्राप्त पर्याप्त वस्तुनिष्ठ साक्ष्य के आधार पर प्रमाणन निर्णय लेने की उत्तरदायित्व है।</div><div><br /></div><div>शेष फिर,</div><div><br /></div><div>केशव राम सिंघल</div><div><br /></div><div><b>प्रयुक्त शब्दावली </b></div><div><b>==========</b></div><div>अनुरूपता = Conformity </div><div>आकलन = मूल्यांकन = Assessment </div><div>प्रमाणन = Certification </div><div>प्रमाणन निकाय =Certification body </div><div>सलाहकार = Consultant </div><div>प्रत्यायन = Accreditation </div><div>प्रत्यायन निकाय = Accreditation body </div><div>प्रशिक्षक = Trainer </div><div>नियोक्ता = Employer </div><div>प्रथम पक्ष = First Party </div><div>द्वितीय पक्ष = Second Party </div><div>तृतीय पक्ष = Third Party </div><div>निर्दिष्ट = Specified </div><div>मानदंड = Criteria </div><div>नियामक = Regulatory </div><div>निकाय = Body </div><div>पेशेवर = Professional </div><div>व्यापार = Trade </div><div>संघ = Association </div><div>स्वैच्छिक = Voluntary </div><div>अनिवार्य = Mandatory </div><div>अर्ध-अनिवार्य = Quasi-mandatory </div><div>उपकरण = Equipment</div><div>सहायक उपकरण = Associate tool </div><div>हितधारक = Stakeholder </div><div>दक्षता = Competency</div><div>दक्षताएँ = Competencies </div><div>कार्मिक = Personnel</div><div>आवधिक = Periodic </div><div>पुनर्मूल्यांकन = Re-assessment </div><div>तकनीकी नवाचार = Technological Innovation </div><div>वस्तुनिष्ठ = Objective </div><div>मानदंडों = Criteria </div><div>सुनियोजित = Well planned </div><div>संरचित = Structured</div><div>कार्य या काम = Task or job </div><div>वैध मूल्यांकन = Valid assessment </div><div>परिभाषित = Defined </div><div>अंतराल = Intervals </div><div><br /></div><div><br /></div><div><br /></div>Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1922606028307214632.post-5922486351648261342023-03-15T10:34:00.000+05:302023-03-15T10:34:39.483+05:30आईएसओ/आईईसी 17024:2012, अनुरूपता आकलन (मूल्यांकन) जागरूकता - व्यक्तियों का प्रमाणन - 04 - व्यक्तियों का प्रमाणन संचालित करने वाले निकायों के लिए अपेक्षाओं की जरुरत क्यों?<p><b>आईएसओ/आईईसी 17024:2012, अनुरूपता आकलन (मूल्यांकन) जागरूकता - व्यक्तियों का प्रमाणन - 04 </b></p><p><b>============= </b></p><p><b>व्यक्तियों का प्रमाणन संचालित करने वाले निकायों के लिए अपेक्षाओं की जरुरत क्यों?</b></p><p><b>============= </b></p><p>अंतरराष्ट्रीय मानक ISO/IEC 17024:2012 अनुरूपता आकलन (मूल्यांकन) - व्यक्तियों का प्रमाणन संचालित करने वाले निकायों के लिए सामान्य अपेक्षाएँ गुणवत्ता प्रमाणन के रूप में एक विश्व-स्तरीय बेंचमार्क प्रदान करती हैं। हाल के वर्षों के दौरान, मानकीकरण के लिए अंतरराष्ट्रीय संस्था (आईएसओ) द्वारा विकसित इस मानक ने व्यक्ति के प्रमाणन के तरीके को बदल दिया है और दुनिया भर में गुणवत्ता प्रमाणन का गठन करने वाली अपेक्षाओं के अनुरूप है। यह मानक आईएसओ द्वारा सार्वजनिक सुरक्षा की आवश्यकता के आधार पर विकसित किया गया था, यह स्थापित करने के लिए कि व्यक्तियों के पास अपना काम करने के लिए आवश्यक दक्षताएँ (competencies) हैं। दुनिया भर में सरकारी विभागों और बहुराष्ट्रीय संस्थाओं ने इस मानक को कार्मिक प्रमाणन निकायों (Personnel certification bodies) के लिए एक महत्वपूर्ण आवश्यकता के रूप में मान्यता दी है, जो गुणवत्ता, सार्वजनिक स्वास्थ्य, पर्यावरण और राष्ट्रीय सुरक्षा से संबंधित विविध और महत्वपूर्ण क्षेत्रों सहित कई उद्योगों में प्रमाणन प्रदान करते हैं।</p><p><br /></p><p>बेंचमार्क = एक मानक या संदर्भ बिंदु जिसके समक्ष चीजों की तुलना या मूल्यांकन किया जा सकता है।</p><p><br /></p><p>हमें यह समझना चाहिए कि प्रत्यायन निकाय (accreditation body) अंतर्राष्ट्रीय मानक ISO/IEC 17024:2012 अनुरूपता आकलन (मूल्यांकन) के लिए प्रमाणन निकाय (certification body) को प्रत्यायन देते हैं। </p><p><br /></p><p>यह अंतरराष्ट्रीय मानक व्यक्तियों के प्रमाणन करने वाली संस्थाओं के लिए विश्व स्तर पर स्वीकृत बेंचमार्क को प्राप्त करने और बढ़ावा देने के उद्देश्य से विकसित किया गया है। व्यक्तियों के लिए प्रमाणन यह आश्वासन प्रदान करने का एक साधन है कि प्रमाणित व्यक्ति प्रमाणन योजना की आवश्यकताओं को पूरा करता है। व्यक्तियों के लिए संबंधित प्रमाणन योजनाओं में विश्वास मूल्यांकन की विश्व स्तर पर स्वीकृत प्रक्रिया और प्रमाणित प्रति की क्षमता के आवधिक (periodic) पुनर्मूल्यांकन (re-assessment) के माध्यम से प्राप्त किया जाता है।</p><p><br /></p><p>हालाँकि, उन स्थितियों के बीच अंतर करना आवश्यक है जहाँ व्यक्तियों के लिए प्रमाणन योजनाएँ उचित हैं और ऐसी परिस्थितियाँ जहाँ योग्यता के अन्य रूप अधिक उपयुक्त हैं। तकनीकी नवाचार (technological Innovation) की बढ़ती गति और कार्मिकों की बढ़ती विशेषज्ञता के जवाब में व्यक्तियों के लिए प्रमाणन योजनाओं (certification schemes) का विकास, शिक्षा और प्रशिक्षण में भिन्नता की भरपाई कर सकता है और इस प्रकार वैश्विक रोजगार बाजार को सहायक हो सकता है। </p><p><br /></p><p>कुछ स्थितियों में व्यक्तियों के लिए प्रमाणन निकाय के विशिष्ट कार्यों में एक परीक्षा आयोजित करना होता है। और यह परीक्षा योग्यता और स्कोरिंग को मापने के लिए वस्तुनिष्ठ (objective) मानदंडों (criteria) का उपयोग करती है। यह माना जाता है कि इस तरह की परीक्षा, यदि व्यक्तियों के लिए प्रमाणन निकाय द्वारा सुनियोजित (well planned) और संरचित (structured) है, तो संचालन की निष्पक्षता को काफी हद तक सुनिश्चित किया जा सकता है और हितों के टकराव के जोखिम को कम किया जा सकता है, जिसके लिए अतिरिक्त अपेक्षाओं को इस अंतरराष्ट्रीय मानक में शामिल किया गया है।</p><p><br /></p><p>कोई भी स्थिति हो यह अंतरराष्ट्रीय मानक राष्ट्रीय और अंतरराष्ट्रीय स्तर पर उनकी स्वीकृति को सुविधाजनक बनाने के लिए व्यक्तियों के लिए प्रमाणन निकायों की मान्यता और प्रमाणन योजनाओं के आधार के रूप में कार्य कर सकता है, जिसके तहत व्यक्तियों को प्रमाणित किया जाता है। केवल व्यक्तियों के लिए प्रमाणन योजनाओं के विकास और रखरखाव के लिए प्रणाली का सामंजस्य आपसी मान्यता और कर्मियों के वैश्विक आदान-प्रदान के लिए उपयुक्त वातावरण स्थापित कर सकता है।</p><p><br /></p><p>यह अंतरराष्ट्रीय मानक उन अपेक्षाओं का उल्लेख करता है जो यह सुनिश्चित करती हैं कि व्यक्तियों के लिए प्रमाणन योजनाएँ संचालित करने वाला प्रमाणन निकाय एक सुसंगत, तुलनीय और विश्वसनीय तरीके से काम करता है। इस अंतरराष्ट्रीय मानक की अपेक्षाएँ व्यक्तियों का प्रमाणन प्रदान करने वाले निकायों के लिए सामान्य अपेक्षाएँ हैं।</p><p><br /></p><p>शेष फिर,</p><p><br /></p><p>केशव राम सिंघल</p><p><br /></p><p><b>प्रयुक्त शब्दावली</b> </p><p>==========</p><p>अनुरूपता = Conformity </p><p>आकलन = मूल्यांकन = Assessment </p><p>प्रमाणन = Certification </p><p>प्रमाणन निकाय =Certification body </p><p>सलाहकार = Consultant </p><p>प्रत्यायन = Accreditation </p><p>प्रत्यायन निकाय = Accreditation body </p><p>प्रशिक्षक = Trainer </p><p>नियोक्ता = Employer </p><p>प्रथम पक्ष = First Party </p><p>द्वितीय पक्ष = Second Party </p><p>तृतीय पक्ष = Third Party </p><p>निर्दिष्ट = Specified </p><p>मानदंड = Criteria </p><p>नियामक = Regulatory </p><p>निकाय = Body </p><p>पेशेवर = Professional </p><p>व्यापार = Trade </p><p>संघ = Association </p><p>स्वैच्छिक = Voluntary </p><p>अनिवार्य = Mandatory </p><p>अर्ध-अनिवार्य = Quasi-mandatory </p><p>उपकरण = Equipment</p><p>सहायक उपकरण = Associate tool </p><p>हितधारक = Stakeholder </p><p>दक्षताएँ = Competencies </p><p>कार्मिक = Personnel</p><p>आवधिक = Periodic </p><p>पुनर्मूल्यांकन = Re-assessment </p><p>तकनीकी नवाचार = Technological Innovation </p><p>वस्तुनिष्ठ = Objective </p><p>मानदंडों = Criteria </p><p>सुनियोजित = Well planned </p><p>संरचित = Structured</p><div><br /></div>Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1922606028307214632.post-48749672131480711532023-02-06T19:02:00.000+05:302023-02-06T19:02:09.605+05:30आईएसओ/आईईसी 17024:2012, अनुरूपता आकलन (मूल्यांकन) जागरूकता - व्यक्तियों का प्रमाणन - 03 - व्यक्ति प्रमाणन प्रणाली की विशेषताएँ<p><b>आईएसओ/आईईसी 17024:2012, अनुरूपता आकलन (मूल्यांकन) जागरूकता - व्यक्तियों का प्रमाणन - 03 </b></p><p><b>============= </b></p><p><b> व्यक्ति प्रमाणन प्रणाली की विशेषताएँ</b></p><p><b>============= </b></p><p>सामान्यतया नौकरी करने के लिए योग्यता के प्रमाण को उस व्यक्ति द्वारा प्राप्त शिक्षा और अनुभव के स्तर या प्रकार से परिभाषित किया जाता है। प्रायः यह महसूस किया जाता है कि नौकरी को सफलतापूर्वक करने के लिए व्यक्ति की शिक्षा या अनुभव का आवश्यक ज्ञान और कौशल के बीच कोई औपचारिक संबंध नहीं होता है। कभी-कभी जब नौकरी के लिए शिक्षा ही एकमात्र उपयुक्तता आवश्यकता होती है, तो नियोक्ता कई बार शिकायत करते हैं कि अपेक्षित शिक्षा होने के बावजूद कर्मचारी सक्षम रूप से नौकरी का दायित्व निभाने में पूरी तरह समर्थ नहीं है।</p><p><br /></p><p>शिक्षा सामग्री आम तौर पर पूरी तरह से शिक्षा संस्था द्वारा विकसित की जाती है जो एक विशिष्ट पाठ्यक्रम पढ़ाते हैं और विशिष्ट नौकरी की आवश्यकताओं से परिचित हो सकते हैं या नहीं भी हो सकते हैं। इसके अतिरिक्त, शिक्षा सामग्री को विशिष्ट कार्य करने के लिए लोगों को प्रशिक्षित करने के लिए डिज़ाइन नहीं किया जाता है, बल्कि इसे व्यापक दायरे में डिज़ाइन किया जाता है। शिक्षा के विपरीत, प्रमाणन में यह अपेक्षा होती है कि प्रत्येक विशिष्ट कार्य को करने के लिए ज्ञान, कौशल और क्षमताओं का एक व्यवस्थित विश्लेषण हो। यह आकलन करने के लिए एक तंत्र बनाता है कि व्यक्ति ने विशिष्ट कार्य करने के लिए उपयुक्त ज्ञान कौशल और क्षमताएँ प्राप्त कर ली गई हैं। प्रमाणन पद्धति के लिए आवश्यक है कि नियोक्ता और अन्य हितधारक व्यक्ति को ठीक से काम करने के लिए उपयुक्त ज्ञान, कौशल और क्षमताओं (दक्षताओं) की पहचान करने में भाग लें। </p><p><br /></p><p>योग्य कर्मियों की पहचान करने के लिए प्रमाणन प्रणाली का उपयोग केवल शिक्षा की अपेक्षा की तुलना में अधिक आश्वासन प्रदान करता है कि व्यक्ति नौकरी के लिए नियोक्ता की जरूरतों से मेल खाते हैं और नियोक्ता-संस्था के कार्यबल की गुणवत्ता में सुधार करते हैं। व्यक्ति की प्रमाणन प्रणाली की निम्न विशेषताएँ हैं -</p><p><br /></p><p>- व्यक्ति का प्रमाणन एक सार्वजनिक बयान या घोषणा है कि किसी ने एक परीक्षा उत्तीर्ण की है, और अन्यथा निर्दिष्ट मानदंडों को पूरा किया है, जो यह दर्शाता है कि एक विशिष्ट व्यवसाय को शामिल करने वाले कार्यों को सफलतापूर्वक करने के लिए व्यक्ति के पास अपेक्षित योग्यता, कौशल और प्रवीणता है। </p><p><br /></p><p>- व्यक्ति का प्रमाणन सीमित समय के लिए प्रदान किया जाता है। यह सुनिश्चित करने के लिए प्रमाणन का नवीनीकरण किया जाना चाहिए कि व्यक्ति के पास कार्य करने के लिए अपेक्षित दक्षताएँ (योग्यता, कौशल और प्रवीणता) आगे के समय के लिए भी हैं। प्रमाणन नवीनीकरण के लिए चल रही (ongoing) शिक्षा, प्रशिक्षण, मूल्यांकन, अनुभव की आवश्यकता हो सकती है।</p><p><br /></p><p>- व्यक्ति का प्रमाणन किसी के द्वारा या किसी भी प्रकार की संस्था द्वारा जारी किया जा सकता है। इनमें सरकारी या नियामक निकाय, पेशेवर या व्यापार संघ, निजी, स्वतंत्र प्रमाणन संस्था, नियोक्ता, उपकरण डेवलपर या सॉफ्टवेयर डेवलपर हो सकते हैं।</p><p><br /></p><p>- कुछ व्यवसायों के लिए व्यक्ति का प्रमाणन कुछ देशों में स्वैच्छिक हो सकता है लेकिन कुछ अन्य देशों में अनिवार्य है। कभी-कभी नौकरी प्राप्ति के लिए व्यक्ति का प्रमाणन इतना महत्वपूर्ण हो जाता है कि इसे अर्ध-अनिवार्य माना जा सकता है। यह तब होता है जब व्यक्ति के प्रमाणन को नौकरी के विवरण, कैरियर प्रणाली, या परियोजना विनिर्देशों में एक आवश्यकता के रूप में लिख दिया जाता है।</p><p><br /></p><p>वर्तमान में जिस तेजी से तकनीक बदल रही है, उसी तेजी से काम करने के तरीके भी बदल रहे हैं और कर्मचारियों के लिए यह जरूरी हो जाता है कि वे बदलते माहौल में अपनी उपयुक्तता को प्रदर्शित करते रहें। ऐसे में व्यक्ति का प्रमाणन नियोक्ताओं के लिए एक सहायक उपकरण है। </p><p><br /></p><p>शेष फिर,</p><p><br /></p><p>केशव राम सिंघल</p><p><br /></p><p>प्रयुक्त शब्दावली </p><p>==========</p><p>अनुरूपता = Conformity </p><p>आकलन = मूल्यांकन = Assessment </p><p>प्रमाणन = Certification </p><p>प्रमाणन निकाय =Certification body </p><p>सलाहकार = Consultant </p><p>प्रत्यायन = Accreditation </p><p>प्रत्यायन निकाय = Accreditation body </p><p>प्रशिक्षक = Trainer </p><p>नियोक्ता = Employer </p><p>प्रथम पक्ष = First Party </p><p>द्वितीय पक्ष = Second Party </p><p>तृतीय पक्ष = Third Party </p><p>निर्दिष्ट = Specified </p><p>मानदंड = Criteria </p><p>नियामक = Regulatory </p><p>निकाय = Body </p><p>पेशेवर = Professional </p><p>व्यापार = Trade </p><p>संघ = Association </p><p>स्वैच्छिक = Voluntary </p><p>अनिवार्य = Mandatory </p><p>अर्ध-अनिवार्य = Quasi-mandatory </p><p>उपकरण = Equipment</p><p>सहायक उपकरण = Associate tool </p><p>हितधारक = Stakeholder </p><p>आश्वासन = Assurance </p><p><br /></p><p><br /></p>Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-1922606028307214632.post-91369916474054876032023-02-05T15:13:00.003+05:302023-02-05T15:13:49.239+05:30आईएसओ/आईईसी 17024:2012, अनुरूपता आकलन (मूल्यांकन) जागरूकता - व्यक्तियों का प्रमाणन - 02 - व्यक्तियों का प्रमाणन - परिभाषा और अवधारणा <p><b>आईएसओ/आईईसी 17024:2012, अनुरूपता आकलन (मूल्यांकन) जागरूकता - व्यक्तियों का प्रमाणन - 02</b></p><p><b>============= </b></p><p><b>व्यक्तियों का प्रमाणन - परिभाषा और अवधारणा </b></p><p><b>============= </b></p><p>जब हम प्रमाणन की बात करते हैं तो हमें पता होना चाहिए कि व्यक्तियों के प्रमाणन का क्या मतलब है। व्यक्तियों का प्रमाणन तीसरे पक्ष का सत्यापन है कि एक व्यक्ति के पास नौकरी या विशिष्ट तरह का काम करने के लिए ज्ञान, कौशल, योग्यताएँ और दक्षताएँ हैं। आईएसओ/आईईसी टीएस 17027: व्यक्तियों के प्रमाणन के लिए प्रयुक्त व्यक्तियों की क्षमता से संबंधित अनुरूपता मूल्यांकन शब्दावली (ISO/ IEC TS 17027: Conformity Assessment Vocabulary related to competence of persons used for certification of persons) प्रमाणन को "तीसरे पक्ष के सत्यापन" के रूप में परिभाषित करता है और प्रमाणन की विशिष्ट अपेक्षाओं को पूरा करने के रूप में चर्चा करता है, जिन्हें व्यक्ति द्वारा प्रदर्शित किया (बताया) गया है। </p><p><br /></p><p>व्यक्तियों के प्रमाणन में निम्न प्रमुख अवधारणाएँ हैं -</p><p><br /></p><p>- विशिष्ट कार्यों और नौकरी करने के लिए आवश्यक संबंधित ज्ञान, कौशल, योग्यताओं और दक्षताओं की पहचान,</p><p>- प्रणाली (पद्धति) यह आकलन कर सके कि क्या व्यक्ति के पास आवश्यक संबंधित ज्ञान, कौशल, योग्यताएँ और दक्षताएँ हैं; और</p><p>- जनता के लिए स्वतंत्र तृतीय पक्ष सत्यापन कि एक व्यक्ति ने सफलतापूर्वक प्रदर्शित किया है कि उसके पास परिभाषित संबंधित ज्ञान, कौशल, योग्यताएँ और दक्षताएँ हैं।</p><p><br /></p><p><b>प्रथम पक्ष, द्वितीय पक्ष और तृतीय पक्ष - प्रमाणन निकाय के लिए</b></p><p><b>=================</b></p><p>प्रथम पक्ष प्रमाणीकरण - जब व्यक्तियों का प्रमाणन निकाय किसी मानक के लिए स्वयं को प्रमाणित और घोषित करता है।</p><p>द्वितीय पक्ष प्रमाणीकरण - जब कोई सलाहकार किसी मानक के लिए व्यक्तियों के प्रमाणन निकाय का मूल्यांकन / संपरीक्षा कर प्रमाणित करता है। </p><p>तृतीय पक्ष प्रत्यायन - जब एक प्रत्यायन निकाय किसी मानक के लिए व्यक्तियों के प्रमाणन निकाय को मान्यता देता है।</p><p><br /></p><p><b>प्रथम पक्ष, द्वितीय पक्ष और तृतीय पक्ष - व्यक्ति के लिए</b></p><p><b>=================</b></p><p>व्यक्ति का प्रथम पक्ष प्रमाणन - किसी योजना के लिए व्यक्ति स्वयं को योग्य घोषित करता है।</p><p>व्यक्ति का द्वितीय पक्ष प्रमाणन - किसी योजना के लिए जब कोई प्रशिक्षक या नियोक्ता व्यक्ति की योग्यता और क्षमता को प्रमाणित करता है।</p><p>व्यक्ति का तृतीय पक्ष प्रमाणन - जब व्यक्तियों के लिए प्रमाणन निकाय व्यक्ति को किसी योजना के लिए योग्य प्रमाणित करता है।</p><p><br /></p><p>शेष फिर,</p><p><br /></p><p>केशव राम सिंघल</p><p><br /></p><p><b>प्रयुक्त शब्दावली </b></p><p><b>==========</b></p><p>अनुरूपता = Conformity </p><p>आकलन = मूल्यांकन = Assessment </p><p>प्रमाणन = Certification </p><p>प्रमाणन निकाय =Certification body </p><p>सलाहकार = Consultant </p><p>प्रत्यायन = Accreditation </p><p>प्रत्यायन निकाय = Accreditation body </p><p>प्रशिक्षक = Trainer </p><p>नियोक्ता = Employer </p><p>प्रथम पक्ष = First Party </p><p>द्वितीय पक्ष = Second Party </p><p>तृतीय पक्ष = Third Party </p><p><br /></p>Keshav Ram Singhalhttp://www.blogger.com/profile/04280301315193793988noreply@blogger.com0